Ստորև ներկայացնում ենք Թեսսա Հոֆմաննի հոդվածը Արցախի շուրջ տեղի ունեցած իրադարձությունների մասին

Հոֆմանը ինը երկրներում հրատարակել է բազմաթիվ հրապարակումներ Հայաստանի և հայկական սփյուռքի պատմության, մշակույթի և ներկա իրավիճակի, ցեղասպանության ուսումնասիրության, Թուրքիայի և Հարավային Կովկասի փոքրամասնությունների վերաբերյալ:

Երվանդ Խոսրովյան

Հայաստանի կողմից Արցախի ծախումը

Բարդ իրավիճակի խեղաթյուրված լուսաբանում լրատվամիջոցներում

Ըստ մամուլի հրապարակումների, Ադրբեջանի հետ հարաբերությունների կարգավորման և խաղաղության բանակցությունների ընթացքում Հայաստանը հանդես է եկել առաջարկով, որը նախատեսում է Հայաստանի հրաժարում կամ զիջում Արցախից։ Հայաստանի Հանրապետության արևմտամետ վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանի հայտարարություններին հետևող որևէ մեկը իսկապես չի կարող զարմանալ։ Որովհետև Փաշինյանը որոշ ժամանակ ասում է, որ Արցախն ինքը պետք է բանակցություններ վարի Բաքվի հետ; Նիկոլ Փաշինյանի օրոք Հայաստանի Հանրապետությունը, ըստ երևույթին, չի ցանկանում որևէ առնչություն ունենալ հուզող հարցի հետ և պատրաստ է ճանաչել հարևան պետության տարածքային ամբողջականությունը՝ ներառյալ Արցախը։

«Spiegel» ողջունել է Հայաստանի կողմից Արցախի «զիջումը», որպես լուծում՝ տարածաշրջանում  տեղի ունեցող «տարիների հակամարտություն»։ Սա մեծապես պարզեցված և խեղաթյուրված ընկալում է, որը, ցավոք, տարածված է: Լրատվամիջոցների և քաղաքական որոշումներ կայացնողների ճնշող մեծամասնությունն արցախյան հակամարտությունն ընկալում է որպես հայ-ադրբեջանական տարածքային հակամարտություն և մանտրայի նման պնդում, թե Արցախը միջազգային իրավունքի համաձայն պատկանում է Ադրբեջանին։ Դա նույնիսկ Հայաստանի մաս չէ։

Փաստորեն, 1921 թվականի հունիսի 12-ին Արցախը Հայաստանին խոստացել էր խորհրդային «Կաղբյուրոն», բայց նույն թվականի հուլիսի 6-ին Ստալինի հորդորով արդեն զիջել էր Ադրբեջանին՝ չնայած իր 94 տոկոսանոց հայ բնակչությանը։ Խորհրդային Ադրբեջանի տիրապետության ներքո տնտեսական անտեսման և մշակութային ճնշումների դեմ նրանց բողոքները ոչ մի բարելավման չբերեցին խորհրդային կենտրոնական կառավարության կողմից: Պատմական Արցախի (12,000 քառակուսի կիլոմետր) միայն կենտրոնական երրորդ մասը խորհրդային տարիներին ստացել է կասկածելի ինքնավարության կարգավիճակ:

Զարմանալի չէ, ուրեմն, որ Խորհրդային Միության վերջի բարեփոխումների ժամանակաշրջանում Լեռնային Ղարաբաղի Ինքնավար Մարզի հայ բնակչությունը պահանջում էր [Արցախը]միացնել Հայաստանի Խորհրդային Հանրապետությանը։ Ադրբեջանի հետ ղարաբաղա/հայկական հակամարտությունը ծագել է ազգային ինքնորոշման իրավունքի 70-ամյա ոտնահարումից։ «Միացում»-ը 1988թ.-ի իրեդենտիստական ​​կարգախոսն էր, որը նաև ցույցերի դուրս բերեց մինչև մեկ միլիոն մարդ Հայաստանի Հանրապետության մայրաքաղաք Երևանում։ Տասնամյակներով մոռացված Ղարաբաղ-Արցախը հանկարծ բոլորի շուրթերին հայտնվեց.

Հետագայում Հայաստանի Հանրապետության առաջին նախագահ Լևոն Տեր-Պետրոսյանն օգտվեց այս ժողովրդականությունից՝ փաստացի տիրանալով Ղարաբաղյան շարժումը Հայաստանում և այն վերածելով հակախորհրդային բողոքի շարժման: Խորհրդային Հայաստանն իր անկախությունը հռչակեց 1991թ. սեպտեմբերի 21-ին, դեռևս ԽՍՀՄ-ի կազմաքանդումից առաջ, մինչդեռ արցախահայությունը երկուսուկես տարի տևած պատերազմում հաջողությամբ պաշտպանում էր իրեն Ադրբեջանի վերանվաճման փորձից:

Սակայն անկախ Հայաստանը չհամարձակվեց կատարել արցախահայության 1988 թվականի Հայաստանին միացման ցանկությունը, որին բուռն աջակցեցում էին արցախահայությունը։ Այն անգամ չհամարձակվեց ճանաչել Արցախի փաստացի անկախ մինի հանրապետությունը։ Այո, ավելի վատ. 1997 թվականի աշնանը Հայաստանի նախագահ Լևոն Տեր-Պետրոսյանն առաջարկեց ԵԱՀԿ «Մինսկի խմբում» իրեն բացառել որպես անմիջական բանակցող գործընկեր։ Բայց ինչպե՞ս կարող է հակամարտությունը լուծվել առանց անմիջականորեն ներգրավվածների: Անմիջականորեն ներգրավված է եղել ոչ թե Հայաստանը, այլ Արցախը։ Այդ ժամանակվանից Հայաստանն արցախյան իր քաղաքականության մեջ տատանվողական դիրքորոշում ընդունեց։ Սա կիրառում էր նաև ներկայիս վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանը, ով 2019-ին Ստեփանակերտ կատարած իր առաջին այցի ժամանակ համարձակ, բայց ոչ դիվանագիտորեն հայտարարեց. «Արցախը Հայաստան է, և վերջ»։ Սրանից ոչինչ չի մնացել Արցախյան երկրորդ պատերազմում (2020 թվականի աշուն) 7000 զոհով կրած պարտությունից հետո։ Բայց մինչ այդ էլ Փաշինյանը Լ.Պետրոսյանի հետեւորդն էր։

Իսկ հետո՞ ինչ: 2022 թվականի դեկտեմբերի 12-ից Ադրբեջանը փակել է Հայաստանի Հանրապետության և Արցախի միջև միակ կապող ճանապարհը։ 120.000 մարդ, այդ թվում՝ 30.000 երեխա, 20.000 թոշակառու և 9.000 հաշմանդամ զրկված է սննդի և դեղորայքի մատակարարումից։ Թեև Արդարադատության միջազգային դատարանը 2023 թվականի փետրվարի 22-ին որոշում է կայացրել, որ Ադրբեջանը պետք է բացեր Լաչինի միջանցքով  կապող ճանապարհը, դա գործնականում, սակայն, դա օգուտ չունի։ Միջազգային դատարանը  իր որոշումները կիրարկելու միջոցներ չունի, և «Արևմուտքը» խիստ ընտրովի կերպով է պատժամիջոցներ սահմանում միջազգային և մարդու իրավունքների խախտումների դեմ։ Քանի որ Ադրբեջանը ԵՄ-ում համարվում է «էներգակիրների հուսալի մատակարար» (Ուրսուլա ֆոն դեր Լեյեն), երկրի ավտորիտար կառավարիչ Իլհամ Ալիևը կարող է վստահ լինել, որ Արևմուտքը պատժամիջոցներ չի կիրառի Ադրբեջանի դեմ։

Ավելի շատ պետք է վախենալ, որ արևմտյան քաղաքական մարմիններն ու որոշումներ կայացնողները հանգիստ կանցնեն սովորականի պես գործի՝ անտեսելով 120,000 արցախահայերի անվտանգությունը: Սա այն դեպքում, երբ Լեմկինի Ցեղասպանության կանխարգելման ինստիտուտը բազմիցս զգուշացրել է «մոտակա ցեղասպանության» մասին, վերջին անգամ այն ​​բանից հետո, երբ Լեմկինի ինստիտուտը 2023 թվականի մայիսի 7-ին այցելեց Լաչինի միջանցք: Շրջափակումը ՄԱԿ-ի Ցեղասպանության մասին կոնվենցիայի (Հոդված IIc) քրեական հանցագործություն է. («խմբի վրա կենսապայմանների կանխամտածված պարտադրում, որը կարող է հանգեցնել նրանց ֆիզիկական ոչնչացման ամբողջությամբ կամ մասնակի»): Լեմկինի ինստիտուտը հիշեցնում է նաև, որ հայկական բնակավայրերի նկատմամբ Ադրբեջանի ախորժակը Արցախով չի ավարտվի. 2020 թվականից ի վեր Ադրբեջանն իր վերահսկողության տակ է պահել նաև Հայաստանի Հանրապետության սահմանամերձ տարածքները և հավակնություններ է ներկայացրել ոչ միայն իր հարավ-արևելյան Սյունիքի, այլ նույնիսկ Հայաստանի մայրաքաղաք Երևանի նկատմամբ: Լոս Անջելեսում, որտեղ բազմաթիվ հայեր են ապրում, վերջերս պաստառներ են հայտնվել, որոնք կոչ են անում «ավարտել ցեղասպանությունը» հայերի դեմ։

Հաշվի առնելով միջազգային հանրության և համաշխարհային հանրության համատարած տգիտությունն ու անտարբերությունը, Արցախի հայերին մնում է միակ հույսը, որ հայկական սփյուռքը, նախևառաջ ԱՄՆ-ից և Ֆրանսիայից, և Ռուսաստանից կաջակցեն նրանց։ Որովհետև Արցախում գտնվող ռուսական խաղաղապահ ուժերը, որոնց թիվը կազմում է շուրջ 2000 զինվոր, իրականում այնտեղ հայության գոյատևման միակ ներկայիս երաշխիքն է։

Հայաստանի Հանրապետությունը, որը ոչ նախախորհրդային, ոչ հետխորհրդային շրջանում էր տիրանում Արցախը, ոչ էլ ուզում էր տիրանալ, չի կարող իր հայ բնակչության անունից որոշումներ կայացնել։ Արցախի իշխանությունը դա պարզ է դարձրել Փաշինյանի հայտարարությունների դեմ իր բողոքում։ Նրանք չեն ենթարկվի Ադրբեջանին: Անհրաժեշտության դեպքում, ինչպես 2022 թվականին՝  նախագահ և կառավարության ղեկավար Արայիկ Հարությունյանի խոսքով, կխնդրեն միանալ Ռուսաստանի Դաշնությանը։

Schreibe einen Kommentar

Deine E-Mail-Adresse wird nicht veröffentlicht. Erforderliche Felder sind mit * markiert