Թուրքիոյ խորհրդարանական ընտրութիւններու արդիւնքով հայ պատգամաւորներ կը հասնէին խորհրդարան: Բնական է, որ անոնց ընտրութիւնը կը բանար նոր շրջան մը Թուրքիոյ հայոց իրականութեան մէջ: Պոլսահայութեան համար թերեւս զարմանալի չէր անոնց ընտրութիւնը, տրուած ըլլալով, որ ամիսներ տեւած ընտրական արշաւներէն ետք հասկնալի էր, որ թրքական կուսակցութիւնները խորհրդարան հասնելով տեղ պիտի տային, իրենց ցուցակներուն մէջ եղող հայ թեկնածուներուն: Սէլինա Տողան, Կարօ Փայլան եւ Մարգար Եսայեանն որ երանգ պիտի աւելցնէին Պոլսահայոց ընդհանուր իրականութեան մէջ: Սփիւռքի ու նաեւ Հայաստանի համար անոնց ընտրութիւնը անսպասելի էր: Տակաւին տարիներ առաջ, երբ խօսք երթար Թուրքիոյ քաղաքական կեանքին մէջ հայերու մասնակցութեան մասին, այդ խօսակցութիւնները կրնային լաւագոյն պարագային համարուիլ հէքիաթի ժանրի մանրավէպեր:
Այսօր նոր իրավիճակ կայ Թուրքիոյ մէջ: Ու այդ իրավիճակին մէջ գրանցուող իւրաքանչիւր շարժում, խօսք եւ յայտարարութիւն իր կարեւոր տեղը կը գտնէ հայ աշխարհի լրատուական եւ քաղաքական հարթակներուն վրայ:
Թրքահայ պատգամաւորներու երեւումը, նոր հարթութեան պիտի տանէր հայ դատի ընդհանուր եզրի պարունակին մէջ ըլլալիք գործունէութիւններուն նախադրեալները:
Թէ ինչքանով այս գործիչները կը յաջողին իրենց ուսերուն եղած բեռը ապահով եւ հանդարտ քայլերով առաջ տանիլ, այդ մէկը պիտի թողունք ժամանակին: Չնայած անոր, որ այսօր իսկ երեւելի է անոնց աշխատանքի ընդհանուր ուղղութիւններուն մէջ առկայ ծանրակշիռ տարբերութիւնները, բայց եւ այնպէս վստահ պէտք է ըլլալ, որ տակաւին վաղ է ընդհանուր եզրակացութիւններու յանգիլ:
- Երկու Տարբեր Ճանապարհներ
Թուրքիոյ մէջ այսօր գրանցուող ընդհանուր իրավիճակը կը ներկայացնէ բաւական բարդ պատկեր մը: Մինչ երկրի արեւելեան նահանգներուն մէջ օրինական բանակին եւ PKK–ի զինեալներուն միջեւ բախումները կը շարունակուին, անդին երեւելի է, որ քաղաքական հարթակին վրայ եւս ընդհանուր պառակտիչ մթնոլորտ մը կը տիրէ:
Քրտամէտ HDP -ի հայ երեսփոխան Կարօ Փայլան, իր ունեցած վերջին ելոյթներով կը փորձէ սգանտալային յայտարարութիւններ ընկելով եւ պապէն աւելի պապական ըլլալու մօտեցումով մը ներկայանալ, որպէս քիւրտ ժողովուրդի դատին պաշտպան եւ ջատագով:
Ի՞նչ կը պահանջեն քիւրտերը: Ի՞նչ է անոնց յստակ ծրագիրը: Կամ դէպի ո՞ւր կրնայ տանիլ անոնց պատրաստած «կերակուր»ը:
Միամտութիւն է կարծել, որ այս հանգրուանին արեւմտեան ուժերուն կամ նոյնիսկ Մոսկուային համար հարցականի տակ առնուի Թուրքիոյ մէջ կտրուկ փոփոխութիւններու կամ տարածքային ամբողջականութիւնը փոխելու վարկածները:
Տիարպէքիրի կամ այլ շրջաններու մէջ տեղի ունեցող դէպքերը համարել ցեղասպանութիւն, առնուազն վիրաւորական է նախ եւ առաջ հայութեան համար:
Տեղի ունեցածը հայութեան կռիւը չէ: Ու ատկէ անդին յանուն Քիւրտ զինեալներուն թրքական խորհրդարանին առաջ հայութեան շահերը պաշտպանողի դերով (այդ դերը եւս պէտք է ըլլայ ուսումնասիրուած) եւ ասպարէզ կարդալ ամբողջ համակարգի երեսին՝ այդ եւս Փանչունիական մօտեցում է:
Չափի զգացողութիւնը, բառերու ընտրութիւնը, խօսքը, ըսելիքը ու մանաւանդ գործը պէտք ըլլան ուսումնասիրուած :
Այսպէս մինչ Սէլինա Տողան ճիշդ կը համարէ Հայոց ցեղասպանութեան խնդիրը տեղափոխել ու խնդրի լուծման մասին մտածել նոյնինքն խորհրդարանին մէջ, անդին Կարօ Փայլան գրգռիչ ելոյթներ ունենալով աւելիով կը լարէ ընդհանուր մթնոլորտը:
Այսօր Հայաստանի գործիչներն անգամ զգոյշ են քիւրտերուն հարցով, ալ ուր մնաց երբ քաղաքական գործիչը Մուսթաֆա Քեմալի հիմնադրած Թուրքիոյ խորհրդարանին մէջ ոտքի կանգնի ու ձեռնոց նետէ իշխանութիւններուն:
Տեղին չեմ համարեր բնութագրումներ ընել Կարօ Փայլանի գործունէութեան եւ անոր արտասանած խօսքերուն մասին: Բայց յստակ է, որ անոր մօտեցումները շահաւէտ չեն մանաւանդ թրքահայոց համար:
Քաղաքական կեանքին մէջ հերոսութիւնները կամ ենթադրեալ հերոսական նկրտումները փակ ճանապարհներու կրնան տանիլ:
Ու կարեւոր է նաեւ հասկնալ, որ հակառակ անոր, որՓայլան խորհրդարան կը հասնէր Քրտամէտ կուսակցութեան ձայներով, աւելի պիտի յարգուէր, եթէ քիւրտերուն հետ պատահածը Ցեղասպանութիւն չորակէր:
Հարցում. Բոլոր քիւրտերը համաձայն են PKK–ի տարած գործունէութեան:
Հարցում. Թուրքիոյ քիւրտերը ցայսօր, որեւէ պաշտօնական յայտարարութիւն կատարած են Հայ ժողովուրդին իրենց հասցուցած հարուածներուն, կամ առնուազն ընդունած են իրենց ուսերուն բեռ դարձած «տխուր դէպքեր»ու պատասխանատուութիւնը:
Վստահ եմ, որ ճիշդ ու արդար պիտի ըլլար, որ նախքան հռետորական ելոյթներ ունենալը, այս դիտանկիւնէն քննել հարցերը:
Պարզ անոր համար, որ Կարօ Փայլան Թուրքիոյ խորհրդարան հասած է, ոչ թէ իբրեւ Քիւրտ երեսփոխան, այլ իբրեւ թրքահայոց երեսփոխան:
Սփիւռքի եւ Հայասատանի մէջ Փայլանը «հերոսութեան» աթոռին բազմեցնող յայտարարութիւնները մէկ օրէն միւսը կրնան յօդս ցնդիլ, եթէ գործնական գետնի վրայ ան չփորձէ սատար կանգնիլ Թրքահայոց ներքին ամենափոքր կարծուաղ բայց ամենաէական հարցերու կարգաւորման:
Իսկական գործը ուրկէ՞ կը սկսի:
Ահա ուրիշ հարցում մը, որուն համար պէտք է պատասխանեն Թրքահայ երեք երեսփոխանները:
Կարեւոր է նաեւ, որ ընդհանուր քաղաքական տեղաշարժերուն մէջ անոնք ճիգ թափեն հայութիւնը անվտանգ, ապահով եւ այս տագնապէն առանց կորուստներու դուրս բերելու համար:
Ասկէ զատ, Հայութիւնը Հայաստանով եւ Սփիւռքով կը շարուանկէ իր գործերը՝ կապուած հայ դատի ընդհանուր հոլովոյթին:
Այսօր թրքահայութիւնը եւ մասնաւորապէս պոլսահայութիւնը ոսկի առիթ մը ունի ու տեղին չէ, որ Թուրքիոյ խորհրդարան հասած հայ երեսփոխանները այլոց հաշիւները տեսնեն:
Սէլինա Տողանի ճամբան ճշմարիտ ճամբայ է:
Անկեղծ, առանց մեծ յաւակնութիւններու եւ փոքր հարցերէն մինչեւ էութենական հարցեր տանող ընդհանուր ապահով ճամբայ մը:
Իսկ Կարօ Փայլանի ճամբան լեցուն է ականներով եւ վտանգներով: Ու երբեք ատենը չէ, որ պոլսահայոց ընդհանուր անվտանգութիւնը բարդ փորձագարի վերածուի:
Իրենք Պոլսահայերը լաւ գիտեն իրենց ընդհանուր շահերու կիզակէտը: Իսկ մենք, որպէս Հայաստանբնակ, ու մանաւնդ Սփիւռքի մէջ ապրող հայեր, երբեք իրաւունք չունինք նոր հերոսներ փնտռել թրքահայոց մէջ:
Քաղաքական կեանքին մէջ անցած են հերոսներու ժամանակը:
Այսօր փոքր գործերը, կամ Պոլսոյ մէջ դպրոց մը, թերթ մը, հայկական օճախ մը պահելը արդէն համազօր են հերոսութեան:
Զգոյշ ըլլանք եւ ճամբաները ճիշդ ընտրենք:
Սագօ Արեան
«Ժամանակ»
Պոլիս