2020թ․ լրանում է Հայաստանում սովետական կարգերի հաստատման 100- ամյակը: Այդ կապակցությամբ ստորև ներկայացվում է պրոֆեսոր Վլադիմիր Պետրոսյանի «Սովետական Հայաստանի 100-ամյակը» աշխատությունից որոշ հատվածներ:
«ՄՇԱԿ» ԹԵՐԹԻ ԳՆԱՀԱՏԱԿԱՆԸ»
Ավելորդ չեմ համարում նաև ընթերցողի ուշադրությանը ներկայացնել «Մշակ» թերթի հետևյալ գնահատականը. «Դեկտեմբերի 3-ի գիշերն Ալեքսանդրապոլի բերդում կատարվածը մի աներևակայելի պատմական ոճիր է։
Շնական անամոթությամբ միլիոնավոր նահատակներ հայհոյելուց հետո Ալեքսանդրապոլի միջնաբերդում ճաշ կայացավ` երաժշտությամբ ու բաժակաճառով։ Քեֆ անողների թամադան Խատիսյանն էր, որն ուրացավ Հայաստանի գոյությունը»։
Այնուհետև, «Մշակը» հայտնում էր, որ կոմունիստները «չընդունեցին Ալեքսանդրապոլի դաշնագիրը և պ. Խատիսյանին ու նրա ընկերներին աքսորեցին Հայաստանի սահմաններից։
Այդպիսով միանգամայն վավերացվեց աշխարհի առջև, որ հայ ժողովուրդը ոչինչ մաս չունի Ալեքսանդրապոլի խայտառակ դաշնագրի մեջ։
Մնում է պ. Խատիսյանին ու նրա ընկերներին Ալեքսանդրապոլ ուղարկողն ու ստորագրելու լիազորություն տվողը` դաշնակցության արևելյան բյուրոն։ Ահա, նա էլ պատասխանի պիտի կանչվի»։
«Մշակ» թերթը եզրակացնում էր. «Ալեքսանդրապոլի դաշնագիրը կդառնա ամոթի զազրելի մի վիհ, որի մեջ գահավիժողը պիտի լինի դաշնակցությունը» («Մշակ», փետրվարի 3, 1921 թ.)։
Ինչո՞ւ կատարվեց այս դավաճանությունը։ Ինչո՞ւ ստորագրվեց դեկտեմբերի 2-ի պայմանագիրը‚ երբ արդեն Հայաստանում հաստատվել էր սովետական իշխանություն։
Իսկապես‚ ի՞նչ կլիներ‚ եթե Հայաստանում չհաստատվեր սովետական իշխանություն‚ և դաշնակցությունը շարունակեր Ալեքսանդրապոլի խայտառակ պայմանագրի ստորագրումից հետո ղեկավարել Հայաստանը։
Այդ դեպքում նախ` նա պարտավոր էր բոլոր միջոցներով ապահովել Ալեքսանդրապոլի պայմանագրի իրագործումը‚ որովհետև չկատարելու ոչ ուժ ուներ, ոչ ցանկություն, և ոչ էլ հնարավորություն։
Երկրորդ. Եթե Մոսկվայում ընթացող ռուս-թուրքական բանակցություններով հաստատված պայմանագրով չեղյալ չհամարվեր Ալեքսանդրապոլի պայմանագիրը, ապա Հայաստանը մնալու էր միայն 9 հազար քառ. կիլոմետր տարածքի վրա։
Ի՞նչ էր մնալու այդպիսի վիճակի մեջ հայտնված Հայաստանից։
Այդ խայտառակ պայմանագիրը երաշխիք տալի՞ս էր Հայաստանի պետականության և‚ ընդհանրապես‚ հայ ժողովրդի հետագա գոյության համար։
Ընթերոցողին հրավիրում եմ խորհել այս հարցերի շուրջ, քանի որ վերոհիշյալ կեղծարարները ոչ միայն խուսափում են դրանց պատասխանել, այլև կեղծելով պատմական իրողությունը, ամեն կերպ ձգտում են փրկել դաշնակցությանն այդ խայտառակությունից։
Դառը ճշմարտությունը պարտադրում է ընդգծել‚ որ իշխանությունից հեռացած դաշնակցությունն իր վրա էր վերցրել Ալեքսանդրապոլի խայտառակ պայմանագրի պահանջները կատարելու պարտականությունը` 1921 թ. փետրվարի 18-ին Սիմոն Վրացյանի գլխավորությամբ կազմակերպելով խռովություն։
1921 թ. փետրվարի 18-ին ամեն ինչ պարզվեց։ Իշխանությունը գրավելու հաջորդ օրը Ս. Վրացյանը հայտարարեց, որ իր գլխավորած «Փրկության կոմիտեն» հավատարիմ է մնում դեկտեմբերի 2-ի պայմանագրին։
Այդ էլ այն դեպքում, երբ սովետական իշխանությունը հենց իր առաջին օրից չճանաչեց դեկտեմբերի 2-ի ապօրինի պայմանագիրը և ամեն ինչ անում էր դա չեղյալ հայտարելու համար։
Հրապարակի վրա եղած նյութերը‚ փաստաթղթերն ու վկայությունները լիարժեք հիմք են տալիս հաստատելու‚ որ 1921 թ. փետրվարին տեղի է ունեցել հայ ժողովրդի շահերի ուղղակի դավաճանություն‚ որը կոծկելու համար ներկայացվում է որպես ժողովրդի ազատությունը վերականգնելու ապստամբություն։
Ալեքսանդրապոլի պայմանագիրը ստորագրելուց հետո այդ ի՞նչ ազատության մասին է խոսքը‚ որ մինչև օրս շարունակաբար պարծենում են դաշնակցության հին ու նոր գաղափարախոսները։
Ի՞նչ հիմքեր ունեմ այսպիսի գնահատականի համար։
Չմտնելով մանրամասների մեջ՝ ուզում եմ առանձնապես ընդգծել‚ որ փետրվարյան խռովության կազմակերպման գործում մեծապես շահագրգռված էր Թուրքիան‚ որն այս անգամ էլ իր նպատակին հասնելու համար օգտագործել է դաշնակցության թուրքասիրությունն ու հակառուսական կեցվածքը։
Շարունակելի
http://www.artarutyun.com/main.htm