Բաքվի հարաբերությունները Թել Ավիվի հետ անշեղորեն զարգանում են Ադրբեջանի Հանրապետության անկախացումից հետո: Բաքվի և Թել Ավիվի պաշտոնյաները հարաբերությունները բնութագրում են որպես ավելի քան ռազմավարական։

Այսպիսով,  Երուսաղեմի համալսարանի եվրեական պրոֆեսոր Էլյա Պուդեն այս հարաբերություններն անվանում է «Սիրուհու սինդրոմ», որը մոտ է, բայց թաքնված:

 Ադրբեջանի Հանրապետության տարբեր տարածքներում Իսրայելի ազդեցության զարգացումը սկսվել է այնպիսի նախագծերից, ինչպիսին է «Մաշաու»-ն գյուղատնտեսության և մշակութային և առավել զգայուն ոլորտներում. քաղաքական, տնտեսական, անվտանգության, կրոնական ոլորտները Ընդլայնվել են ռազմական, կրթական, կապի, կիբեր, առողջապահական և այլնի: Ըստ այդմ, հայաստանյան լրատվամիջոցները, քաղաքագիտական շրջանակները լուրջ առաքելություն ունեն ուշադրություն դարձնելու Բաքվի և Թել Ավիվի հարաբերությունների չափերին և լսարանին տեղեկացնելու այդ հարաբերությունների բնույթի և հետևանքների մասին։

Բաքվի ռեժիմը հիմնականում կառավարվում է Մեծ Բրիտանիայի՝ BP-ի ներկայացուցչությամբ  և Իսրայելի կողմից՝  ներկայացնելով նաև ԱՄՆ-ի և ընդհանրապես Արևմուտքի շահերը: Եվ ամենակարևորը՝ այդ բոլորի շահերը համընկնում է ՆԱՏՕ-ի անդամ Թուրքիայի Նեո օսմանական գաղափարի հետ, այն է՝ անջատել Կենտրոնական Ասիան Ռուսաստանի ազդեցության գոտուց, սահմանափակել  Իրանի աշխարհաքաղաքական դիրքը, մեկուսացնել նրա ռազմավարական դերակատարությունը: ԱՄՆ-ի գխավորությամբ Արևմուտքի նպատակն է Թուրքիայի միջոցով ՆԱՏՕ-ի ճանապարհը բացել դեպի Կասպից ծով, Ադրբեջանի ՆԱՏՕ-ի անդամակցությամբ դիրքավորվել տարաղաշրջանում, հսկել Կասպից ծովի ավազանի էներգետիկ ռեսուրսները, Չեզոքացնել Չինաստանի, Ռուսաստանի և Իրանի քաղաքական, տնտեսական ազդեցությունը Կովկասում, Կենտրոնական  Ասիայում և տիրանալ ամբողջ տարածաշրջանը:     

Դեռ 1991 թվականին ԱՄՆ նախագահ Բուշի ժամանակ Աֆղանստանից Մուջահիդներին ՆԱՏՕ-ի ռազմական օդանավերով տեղափոխեցին Ադրբեջան Արցախում հայերի դեմ կռվելու, իսկ Արձախյան երկրորդ պատերազմի ժամանակ Արևմուտքի «ժողովրդավարական» կառավարությունների աչքի առաջ, ԱՄՆ-ի կողմից կազմակերպված ու զինված իսլամական ահամբեկիչներին Թուրքիան տեղափոխեց Արցախ՝ հայերի դեմ կռվելու նպատակով: Եվրոպական որոշ պաշտոնյաներ ցինիկաբար ասում էին, որ իսլամական ահաբեկիչներին Ադրբեջան տեղափոխելու մասով «փաստեր չկան», և դա ասվում էր այն դեպքում, երբ իրենց իսկ հսկողության տակ գտնվող մամուլն, հատկապես BBC-ին այդ մասին անհերքելի փաստեր էին ներկայացրել:

Բոլորովին էլ զարմանալի չէ, որ Բաքվում 2006-ին Բաքու-Թբիլիսի-Ջեյհան խողովակաշարի բացման արարողությանը մասնակցում էին BP-ի այն ժամանակվա նախագահ Լորդ Բրաունը, Վրաստանի, Թուրքիայի և Ադրբեջանի նախագահները, ինչպես նաև Թուրքիայի այն ժամանակվա վարչապետ Ռեջեփ Թայիփ Էրդողանը: Նրանք ցույց տվեցին մի քարտեզ, որում Իրանի և Հայաստանի սահմանը ամբողջությամբ կտրված էր և ցուցադրվում էր պանթուրքիզմի աշխարհագրական միջանցքը: Միացյալ Թագավորությունը, Միացյալ Նահանգներին համահունչ, համաձայն Արմինյուս և Ամբերիի նման հրեա տեսաբանների տեսակետների, կարծում է, որ Մեծ Թուրանի կամ պանթուրքիզմի գաղափարի ամրապնդումը Չինաստանին, Ռուսաստանին և Իրանին զսպելու շատ արդյունավետ գործիք է՝ առաջիկա տասնամյակների ընթացքում:

Դրա հեղինակը Ազգային անվտանգության նախկին խորհրդական Զբիգնև Բժեզինսկին էր, մարդ, ով 1979 թվականին նախաձեռնեց իսլամական ջիհադը Աֆղանստանում: Նա իր Գրքում նախանշել է, թե ինչպես պետք է ԱՄՆ-ը կառավարի Եվրասիան և, մասնավորապես, Կենտրոնական Ասիան։ Նա հայտարարել է. «Անհրաժեշտ է, որ եվրասիական ոչ մի մրցակից չհայտնվի, որն ի վիճակի լինի գերիշխել Եվրասիայում և այդպիսով մարտահրավեր նետեի Ամերիկային»:^[3]

Այս հայտարարությունների և առաջարկությունների էությունը ի վերջո ամփոփվեց Նախագահ Ջորջ Բուշի 2001 թվականի Ազգային էներգետիկ քաղաքականության (NEP) մեջ, որը հրապարակվեց սեպտեմբերի 11-ից չորս ամիս առաջ: Այն ձևավորվել է ամենուր տարածված Դիկ Չեյնիի (այն ժամանակ՝ փոխնախագահի) և Ամերիկայի ամենազոր նավթային լոբբիի կողմից: Այն համառոտ նկարագրվել է որպես «աշխարհի մնացած նավթը ձեռք բերելու» Ամերիկայի ծրագիր։^[4]

Կարելի է պնդել, որ Կենտրոնական Ասիան Բուշի ՆԵՊ-ի ամբողջ խնդիրն էր, քանի որ Կասպից ծովի ավազանում այդ ժամանակ նավթի արտառոց հոսք էր նկատվում: Այն դիտվում էր որպես նոր Պարսից ծոց՝ նոր Մերձավոր Արևելք: Եվ այսպես, նախատեսված էր ԱՄՆ-ի և Արևմուտքի շահագործման համար:

Եթե ​​ԱՄՆ-ն ցանկանում էր երաշխավորել իր ապագա էներգետիկ պահանջները և, միևնույն ժամանակ, զսպել պոտենցիալ եվրասիական մրցակիցներին, ապա Կենտրոնական Ասիայի նավթի և գազի վերահսկումը նախապայման էր: 

Խնդիրը, սակայն, այն էր, որ Կասպից ծովը «ծով ելք չունեցող լիճ» էր և արդեն խողովակաշարերով միացված էր Ռուսաստանին՝ խորհրդային ժամանակաշրջանի ժառանգություն: Մոսկվան «լճի սեփականատերն էր». 1990-ականների կեսերին, եթե ոչ ավելի վաղ, ԱՄՆ-ի լուծումը «ուղիղ» էր՝ նոր խողովակաշարեր, որոնք կշրջանցեին  Ռուսաստանu և, իհարկե, Իրանը:

1991թ.-ին Ադրբեջանում ԱՄՆ-ի գաղտնի գործողությունը նախաձեռնող էր: Նախքան Բաքվում Ամերիկայի խողովակաշարի կառուցումը, ամերիկյան գաղտնի ռազմական մեքենան Բաքվում էր՝ ճանապարհ հարթելով նավթային քաղաքականության համար: 

Իսկ «Ցիկլոն» գործողության հետ կապը ոչ միայն պատեհապաշտական ​​ոճն էր, այլ բովանդակությունը՝ իսլամիզմը: 1990-ականների սկզբին Աֆղանստանում գործազուրկ ջիհադիստները կրկին աշխատանք էին գտնում ԱՄՆ-ի գաղտնի գործողություններում, որոնք տեղակայված էին Ադրբեջանում: Մեջբերում եմ լրագրող Նաֆիզ Ահմեդին.

«1991 թվականին Բուշի առաջին վարչակազմը ցանկանում էր նավթամուղ Ադրբեջանից Կովկասով Թուրքիա տանել: Այդ տարի ԱՄՆ ռազմաօդային ուժերի երեք սպաներ՝ Ռիչարդ Սեքորդը (Միջազգային անվտանգության հարցերով պաշտպանության նախարարի օգնականի նախկին տեղակալ), Հեյնի Ադերհոլտը և Էդ Դիրբորնը վայրէջք կատարեցին Բաքու և հիմնեցին «MEGA Oil» ֆրոնտային ընկերությունը։ Նրանք եղել են ԿՀՎ-ի նախորդ գաղտնի գործողությունների վետերաններ Լաոսում, իսկ ավելի ուշ՝ փոխգնդապետ Օլիվեր Նորթի Contra սկանդալի հետ: Ադրբեջանում նրանք ստեղծել են ավիաընկերություն, որը գաղտնի կերպով Աֆղանստանից Ադրբեջան էր ուղարկում Ալ-Քաիդայի հարյուրավոր մոջահեդների: Մինչև 1993 թվականը «MEGA Oil»-ը հավաքագրել և զինել է 2000 մոջահեդիների՝ Բաքուն վերածելով տարածաշրջանային ջիհադական գործողությունների հենակետ»:^[7]

ԿՀՎ-ի նախկին սպա Ֆիլիպ Գիրալդիի և ՀԴԲ-ի ազդարար Սիբել Էդմոնդսի միջև հրապարակված զրույցը (հարցազրույցը) ավելի շատ լույս է նետում ԿՀՎ-Ջիհադական-Կենտրոնական Ասիայի մատրիցայի վրա.

Մեջբերում մի փոքր հատված այդ զրույցից.

ԷԴՄՈՆԴՍ. Միգուցե շատ դեպքերում, երբ ասում էին Պետդեպարտամենտը, նկատի ունեին ԿՀՎ-ն:

ՋԻՐԱԼԴԻ. Երբ ասում էին Պետդեպարտամենտ, հավանաբար նկատի ուներ ԿՀՎ-ն:

ԷԴՄՈՆԴՍ.  Լավ. Այսպիսով, այս խոսակցությունները, 1997-ից 2001 թվականներին, կապված էին Կենտրոնական Ասիայի գործողության հետ, որին մասնակցում էր բեն Լադենը: Ոչ ոք գեթ միանգամ չի օգտագործել «ալ-Քաիդա» բառը։ Այն միշտ եղել է «մոջահեդներ», միշտ «բեն Լադեն» և, ըստ էության, ոչ թե «բեն Լադեն», այլ «բեն Լադեն» հոգնակի: Մի քանի բեն Լադեններ կային, որոնք մասնավոր ինքնաթիռներով թռչում էին  Ադրբեջան և Տաջիկստան։ Նրանց հետ աշխատել է Ադրբեջանում Թուրքիայի դեսպանը։

Մեր տնօրինության տակ կային բեն Լադեններ՝ պակիստանցիների կամ սաուդցիների օգնությամբ։ Մարկ Գրոսմանը 100 տոկոսով գլխավորում էր այն՝ մարդկանց բերելով Արևելյան Թուրքեստանից Ղրղզստան, Ղրղզստանից Ադրբեջան, իսկ Ադրբեջանից դրանց որոշ մասը ուղարկվում էին Չեչնիա, մի մասը՝ Բոսնիա։ Թուրքիայից այս բոլոր բեն Լադեններին ՆԱՏՕ-ի ինքնաթիռներով էին ուղարկում Բաքու։ 

Ամբողջ զրույցը տես՝  «ԱՄՆ-ն կորցրեց «Մեծ խաղը» Կենտրոնական Ասիայում»:

Հայկական քաղաքագիտական շրջանակների կողմից հաճախ հնչող այն կարծիքը, թե Ռուսաստանի ու Թուրքիայի շահերը համընկնում են տարածաշրջանում, որ Ռուսաստանն է ձգտում «Զանգեզուրի միջանցքի» բացմանը, անհեթեթություն որակելուց բացի այլ բան հնարավոր չէ որակել: Այդպես մտածողները կամ Արևմուտքի ուղղակի գործակալ են կամ ակամա նպաստում են նրանց ծրագրերի իրականացմանը՝ վտանգելով Հայաստանի պետականությունը: Արևմուտքի այդ ծրագրերին ընդդիմանում են Ռուսաստանը, Իրանը և Չինաստանը, քանզի այդ ծրագիրը ուղղված է հիմնականում նրանց դեմ: Ուստի Հայաստանի պետական ռազմավարական շահը համընկնում է Արևմտյան-նեոօսմանական ծրագրին ընդդիմացող պետությունների շահերի հետ, ոչ հակառակը: Չհասկանալ այս իրողությունը, չարչար կսխալվես ճշգրիտ գնահատական տալ Հայաստանի դեմ Թուրքիայի և Ադրբեջանի միջոցով գործադրվող տարբեր բնույթի ճնշումներն ու ռազմական գործողությունները:

Երվանդ Խոսրովյան, 19 նոեբեր, 2021 թ.