گزارش سمینار بزرگ علمی مرزهای جغرافیایی قفقاز در گذر تاریخ
بخش اول
روابط عمومی موسسه ترجمه و تحقیق هور
سه شنبه مورخ 27 آبان ماه 1393 سمیناری تحت عنوان” مرزهای جغرافیایی قفقاز در گذر تاریخ” با محوریت حقایق تاریخی و جغرافیایی قفقاز و بررسی تحریفات صورت گرفته از سوی جمهوری آذربایجان و ترکیه و سیاست های منطقه ای و سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران در خصوص منطقه قفقاز با اهتمام و همکاری موسسه ترجمه و تحقیق هور،موسسه مطالعات ایران و اوراسیا (ایراس) و بنیاد مطالعات قفقاز در سالن همایش های باشگاه فرهنگی ورزشی آرارات تهران برگزار گردید.
در این همایش بیش از یکصد و بیست نفر از اساتید تاریخ ایرانی و ارمنی،کارشناسان حوزه قفقاز و ترکیه ،دانشجویان و اصحاب جراید ،گریکور آراکلیان سفیر جمهوری ارمنستان در ایران،دکتر کارن خانلری نماینده ارمنیان تهران و شمال کشور در مجلس شورای اسلامی ،دکتر مجیدی نماینده ایران در یونسکو،دکتر سید جواد طباطبائی،دکتر هوشنگ طالع،دکتر جعفر حق پناه،پروفسور پارسادوست، سیامک کاکائی،دکتر احسان هوشمند و نمایندگانی از وزارت امور خارجه جمهوری اسلامی ایران و… حضور داشتند.
دبیران همایش احمدوخشیته-ایساک یونانسیان
سخنرانان این همایش که به بیان نقطه نظرات خود پرداختند عبارتند از :
دکتر روبن گالچیان کارشناس نقشه های تاریخی
دکتر محمد علی بهمنی قاجار دانشجوی دکترای حقوق بین الملل دانشگاه تهران
دکتر علی علی بابائی درمنی دکترای تاریخ ایران باستان و عضو هئیت علمی دانشگاه تهران
دکتر آرمن ماروکیان استاد تاریخ و کارشناس مسئله ارمنی آکادمی علوم ارمنستان
آرا پاپیان سفیر سابق جمهوری ارمنستان در کانادا و مورخ علوم سیاسی
کاوه بیات کارشناس ارشد مسائل قفقاز
دکتر جهانگیر کرمی عضو شورای علمی ایراس و مدیرگروه مطالعات روسیه دانشکده مطالعات جهان دانشگاه تهران
دکتر محمد شوری مدیر گروه مطالعات اوراسیا مرکز تحقیقات استراتژیک مجمع تشخیص مصلحت نظام
ولی کوزه گر کالجی پژوهشگر ارشد مرکز مطالعات استراتژیک مجمع تشخیص مصلحت نظام
در ابتدای جلسه گریکور آراکلیان سفیر جمهوری ارمنستان پشت تریبون قرار گرفت و در سخنانی گفت:بسیار جای شکر دارد که امروز در میان شما اساتید حضور دارم و می خواهم از برگزار کنندگان این همایش تشکر ویژه ای داشته باشم که عنوانی با اهمیت برای آن انتخاب کرده اند و امیدوارم پس از ایراد سخنرانیها و در پایان کار نتایج مثبتی نیز به همراه داشته باشد.
پس از سخنان گریکور آراکلیان ایساک یونانسیان پژوهشگر مسائل قفقاز و ترکیه و دبیر همایش ضمن خوشامد گویی به حضار در مقدمه ای گفت:
سابقۀ دوستی دو ملت ایرانی و ارمنی به چند هزار سال قبل؛ یعنی، به زمان حیات اقوام هند و اروپایی باز می گردد. از آن زمان به این سو، در وقایع مهم تاریخي، ایرانيان و ارمنيان همواره در كنار یکدیگر و اغلب به صورت متحد شرکت داشته اند. در زمان تأسیس اولين امپراتوری جهاني؛ يعني، هخامنشی ارمنيان متحد کوروش و در زمان استقرار آن، نیز متحد داریوش بوده اند. از اینرو تاریخ ارمنستان را نمی توان بدون آشنایی با تاریخ ایران به طور دقیق مورد مطالعه قرار داد. نفوذ زبان و ادبیات فارسی و حضور 1400 کلمۀ فارسی در زبان و ادبیات ارمنی و جشنهای باستانی مشترک قابل چشم پوشی نیست و حکایت از فرهنگ و تمدنی مشترک با پیشینۀ بلند تاریخی دارد.و از این روست که ایرانیان ارمنی هیچگاه خود را تافته جدا بافته از ملت بزرگ ایران ندانسته و مانند دیگر اقوام ایرانی سهم خود را در تکوین مراحل مختلف تاریخ این سرزمین مانند استقرار مشروطیت،جنگ تحمیلی وغیره به نحوی بایسته ادا کرده و البته، از توفیقات به دست آمده نیز بهره گرفته اند.
یونانسیان با نگاهی به پیشینه مطالعات انجام گرفته در این حوزه گفت: اگر پژوهش های محققان ارمنی و پژوهشگران ایــرانی چــون احمد کسروی، یحیی ذکا، دکتر ماهیار نوابی،شادروان استاد عنایت الله رضا، دکتر منوچهر مرتضوی و دیگر ایران شناسان عالی قدر در اختیار ما نبود، شاید بسیاری از حقایق تاریخی و جغرافیایی به فراموشی سپرده شده بود.زیرا هرچه به تاریخ این خطه بیشتر می پردازیم و هرچه به زمان های پیشین باز می گردیم تضاد حقایق تاریخی با باورهای امروزین مردم این نواحی حیرت انگیزتر می شود.
یونانسیان در ادامه گفت: متاسفانه در سالیان اخیر تاریخ چند هزار ساله ایران و ارمنستان از سوی جغرافی دانان و تاریخ نگاران جمهوری آذربایجان با صرف هزینه های میلیاردی وارونه جلوه داده می شود. ما در این مقطع حساس علاوه بر مسائل قومی و سرزمینی بوجود آمده در قفقاز شاهد نوعی تاریخنگاری خیالی با پدیداری اصطلاحات «آذربایجان شمالی» و «آذربایجان جنوبی» در منطقه روبرو می باشیم.و امیدواریم این همایش که بصورت آکادمیک آغاز بکار خواهد کرد به بررسی سیر تاریخی این وقایع پرداخته و ابهامات را مرتفع سازد.
پس از سخنان یونانسیان ماندانا تیشه یار قائم مقام موسسه مطالعات ایران و اوراسیا(ایراس) پشت تریبون قرار گرفته و گفت:
بگذارید سخنان خود را با خاطره ای آغاز کنم چندین سال قبل که برای یک سفر کاری در ایروان بسر می بردم و روزی که به وسیله تاکسی به نقطه ای از شهر می رفتم از پنجره تاکسی کوه آرارات را دیدم و چون آن روز هوا بسیار شفاف بود خواستم عکسی بگیرم که راننده، ماشین را متوقف کرد و گفت پیاده شوید و راحت عکس بگیرید راننده به ماشین تکیه داد و محو تماشای کوه آرارات شد من آن موقع متوجه شدم مرزها چقدر می توانند برای ملت ها مهم باشند و چنانچه این کوه در این طرف مرز و در خاک ارمنستان قرار می داشت شاید راننده آنطور محو تماشای کوه آرارات نمی شد.
حضار محترم این برای اولین بار است که موسسه مطالعات ایران و اوراسیا ( ایراس) ،موسسه ترجمه و تحقیق هور و بنیاد مطالعات قفقاز بصورت مشترک سمیناری برگزار می کنند. موضوعی که برای این همایش انتخاب شده دارای اهمیت بسیار بوده زیرا در مورد منطقه مهم و همجوار ما قفقاز می باشد.و موسسه ایراس ده سالی است که فعالیت خود را آغاز کرده و هدفش گسترش پیوندهای تاریخی،فرهنگی،سیاسی و اقتصادی بین کشورهای اوراسیا است و امیدوارم این همکاریها همچنان تداوم داشته باشد.
در ابتدای همایش فیلم مستندی تحت عنوان “اصل اثبات شده“ به کارگردانی سرکار خانم ماریانا آبراهامیان و آنژلا فرانگیان از کارگردانان جوان جمهوری ارمنستان، که به تشریح نقشه های تاریخی قفقاز می پرداخت و توسط دکتر روبن گالچیان کارشناس نقشه های تاریخی و از آرشیوهای کشورهای اروپایی جمع آوری شده بود آغاز شد .
دکتر روبن گالچیان
پس از نمایش فیلم دکتر روبن گالچیان پشت تریبون قرار گرفت و در سخنانی تکمیلی گفت:
طبق تمام نقشه هایی که من از آرشیو کشورهای اروپایی خصوصا بریتانیا جمع آوری کرده ام این موضوع اثبات شده است که در منطقه ای که ما زندگی می کنیم تنها دو کشور وجود داشته اند که پیشینه تاریخی بیش از 2000 سال را دارا می باشند این کشورها ایران و ارمنستان می باشند. در تمام نقشه های یاد شده فقط نام ایران و ارمنستان به چشم می خورد و بعدها و در قرن سیزدهم ایبریا (گرجستان) و در قرن چهاردهم نیز ترکیه امروزی پا به عرصه نقشه های جغرافیایی گذاشته اند.و جمهوری که امروز از آن بعنوان آذربایجان یاد می شود در سال 1918 و در سرزمین های متعلق به ایران که با عنوان اران و شیروان و از آن قبل تر نیز آلبانیای قفقاز نامیده می شد بنا نهاده شد.
این جمهوری که تنها کمتر از یکصد سال سابقه تاریخی دارد مدعی است که کشوری با پیشینه تاریخی 5000 ساله بوده لیکن تاریخ و فرهنگ آنها بوسیله روسها،ایرانیان،اعراب و ارمنی ها نابود شده است.
آذربایجانی ها به آن جهت که به کشور خود هویت تاریخی ببخشند دست به تحریفات گسترده تاریخی زده و تاریخ خود را با وارونه جلوه دادن حقایق تاریخی ایرانیان و ارمنیان از نو می نویسند که البته در بعضی از این تحریفات نیز دچار تناقض گویی های بسیاری می شوند. بعنوان مثال آنها ادعا می کنند که تمام آثار تاریخی موجود در قراباغ و ارمنستان متعلق به پیشینیان مسیحی آنها یعنی ارانی ها و آلبانیایها بوده در حالیکه آنها حتی در حفظ و نگه داری آثار پیشینیان خود کوچکترین کوششی نمی کنند و در مورادی نیز مانند گورستان تاریخی جلفا واقع در منطقه نخجوان نابود نیز می کنند.این کشور که مدعی است تاریخی باستانی دارد چندین بار خط و زبان خود را به لاتین و روسی ، تغییر داده است.
روبن گالچیان در ادامه سخنان خود گفت:اخیرا جغرافی دانان جمهوری آذربایجان کتابی تحت عنوان اطلسهای تاریخی آذربایجان منتشر کرده اند که در یکی از نقشه های آن ادعا شده که کشور آذربایجان از دربند تا قزوین و همدان در ایران را در بر می گیرد. و در تمامی نقشه ها از آذربایجان تاریخی ایران با عنوان آذربایجان جنوبی یاد می کنند.
پس از سخنان دکتر روبن گالچیان کارشناسانی که برای این موضوع انتخاب شده بودند به اظهار نظر در این خصوص پرداختند در ابتدا دکتر هوشنگ طالع پژوهشگر تاریخ و سیاست و مولف چندین و چند کتاب و مقاله در خصوص مسائل قفقاز و تاریخ تجزیه ایران گفت:
جعلیاتی که از سوی جمهوری آذربایجان صورت می گیرد مقوله ای تازه نیست و این جعلیات گاه آنقدر مبتدیانه بیان می شوند که انسان را تنها به خنده وا می دارد.برای من جای تعجب است که چگونه می توانند تاریخی که طی هزاران سال در خصوص این منطقه نگاشته شده و از طرفی همه واقفند که این جمهوری چه زمانی و چگونه تاسیس شده تحریف کرده و جعل نمایند.متاسفانه دستگاه های رسمی ما در مقابل این جعلیات انجام گرفته سکوت اختیار می کنند.
کارشناس بعدی دکتر سید جواد طباطبائی پژوهشگر مسائل تاریخ و سیاست و مدیر گروه فلسفه مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی و مولف چندین کتاب و مقاله در حوزه تاریخ و سیاست بود که به اظهار نظر پرداخت.
دکتر سید جواد طباطبائی گفت:
جعل تاریخ نکته بسیار مهمی است که دوست ارجمند ما جناب دکتر گالچیان که همشهری بنده نیز می باشند بخوبی به آن اشاره کرد.متاسفانه گاهی من با ادعاهایی از سوی مقامات و تاریخ نگاران جمهوری آذربایجان روبرو می شوم که بسیار دردآور است.آنها اخیرا مدعی شده اند ابن سینا فیلسوف بزرگ ایرانی نیز آذربایجانی می باشد و در توضیح ادعای خود می گویند چون ابن سینا در همدان دفن شده و همدان جزء خاک تاریخی آذربایجان است پس او آذربایجانی می باشد.من معتقدم می بایست به نحوی جلوی این تحریفات و جعلیاتی که هم از سوی جمهوری آذربایجان و هم از سوی ترکیه در منطقه می شود گرفت زیرا در آینده می تواند پیامدهای خطرناکی به همراه داشته باشد.
دکتر جعفر حق پناه استاد علوم سیاسی دانشگاه تهران و عضو شورای سردبیری نشریه همشهری دیپلماتیک و کارشناس مسائل قفقاز:
منابع تاریخ نگاری در جمهوری آذربایجان خاستگاه روسی داشته و عمدتا توسط شرق شناسان روسی تهیه و امروز دستمایه تاریخ سازیهای جمهوری آذربایجان شده است این موضوع می تواند باعث بروز ناسیونالیسم ترکی در منطقه شود که ترکیه در پی آن است.از اینرو ما می بایست در نقد فرایند هویت سازی به این فرایندها توجه کنیم و با مستندات تاریخی مانند آنچه آقای دکتر گالچیان عرضه کردند به مقابله با آن بپردازیم.
دکتر کارن خانلری نماینده ارامنه تهران و شمال کشور در مجلس شورای اسلامی و تاریخدان:
من میخواهم در نقد مقوله تاریخ سازی جمهوری آذربایجان به دو نکته که تاکنون به آن پرداخته نشده اشاره کنم
مقوله اول اینست که علاوه بر نقشه های تاریخی بدست آمده از آرشیو اروپائیان و آمریکائیها نقشه ها و متون هایی نیز از دوران امپراطوری عثمانی وجود دارند که در تمام این اسناد هیچ اثر و نامی از جمهوری آذربایجان تا قبل از سال 1918م. دیده نمی شود. مورد دوم اینست که «جمهوری شوروی سوسیالیستی آذربایجانی» برخلاف دو همسایۀ دیگر قفقاز، یعنی «جمهوری شوروی سوسیالیستی گرجی» و «جمهوری شوروی سوسیالیستی ارمنی»، که طبق اصل «تعیین سرنوشت ملی» از نوع لنینیستی مظهر «آزادیبخشی» دو ملت گرجی و ارمنی انگاشته میشدند، «جمهوری شوروی سوسیالیستی آذربایجانی» براساس منشور اعلام موجودیت خود یک «جمهوری انترناسیونالیستی» متشکل از زحمتکشان مسلمان، روس، ارمنی و یهودی تلقی میشد و شاید به همین دلیل است که جمهوری تازه استقلال یافته آذربایجان تاکنون از وراثت حقوقی «جمهوری شوروی سوسیالیستی آذربایجانی» سرباز زده و براساس منشور استقلال 1991م. خود را فقط وارث «جمهوری آذربایجان 1918ـ 1920» میداند.
محمد رضا سحاب مدیرموسسه جغرافیایی سحاب:
من معتقدم دانشگاهیان ما می بایست در خصوص جعلیات انجام گرفته پیش قدم باشند و حقایق تاریخی را مطالعه نمایند این مقوله باید جدی بررسی شود زیرا می تواند مانند آنچه در سالیان اخیر برای خلیج فارس اتفاق افتاد بسیار خطرناک باشد.من اخیرا در یکی از سایتهای اینترنتی به ادعایی از سوی ترکها برخورده ام که در آن عنوان شده خلیج فارس در گذشته خلیج کندور نام داشته زیرا در زمانهای گذشته اطراف خلیج فارس موطن ترکها و آذریها بوده است.
دکتر احسان هوشمند کارشناس مسائل قومی :
در مواردی که امروز مطرح شد چندین نکته حائز اهمیت است. نخست اینکه در تحولات دنیای جدید خصوصا تحولاتی که در زمان جنگ جهانی اول در منطقه قفقاز اتفاق افتاد ما شاهد روی آمدن نوعی هویت های محلی و شکل گیری سیاسی هویت ها و قومیت ها در حوزه ارمنی ها،کردها و ترکها بوده ایم که در این راه ترکیه و آذربایجان نقش مهمی ایفا کردند.در بین نقشه هایی که آقای گالچیان به نمایش گذاشتند نام شهرهایی در ترکیه مانند وان ،بیتلیس و دیاربکر ذکر گردید که امروز خالی از اقلیت ارامنه و آشوری می باشد از اینرو علت آن می بایست از لحاظ تمدنی و تاریخی بررسی شود.
یکصد سال قبل ترکیه و جمهوری تازه شکل گرفته آذربایجان تلاش کردند که دولت و ملت ایران را رودرروی ارمنی ها قرار دهند که خوشبختانه هیچگاه نه ملت ایران و نه دولت های ایران و نه حتی جامعه روحانیت شیعه ایران توجه ای به این مسائل نکردند و وارد بازی خطرناکی که طراح آن ترکیه و آذربایجان بودند نشدند.من معتقدم عدم توجه و مطالعه در حوزه تمدنی و قوم شناسی قفقاز باعث بسیاری از مناقشاتی شده که امروز گریبانگیر منطقه شده است.همانطور که استاد ارجمندم جناب آقای دکتر سید جواد طباطبائی فرمودند اتفاقاتی که امروز در تبریز و آذربایجان ما می افتد ریشه در همین موارد دارد و چنانچه ما از این مسائل قافل شویم در بلند مدت می تواند منافع ملی و منطقه ای ما را با خطر مواجه سازد و امیدوارم چنین سمینارهایی بتوانند سودمند واقع شوند.