Սիրանույշ Պապյան, «Առաջին լրատվական»-ի զրուցակիցն է Շիրակի թեմի առաջնորդ Միքայել եպիսկոպոս Աջապահյանը։
–Սրբազան, ափոփենք երեկ Գյումրիում տեղի ունեցածը: Դուք փորձում էիք այդ ցասումը զսպել, սակայն պայթյուն դուրս եկավ: Գուցե պետք էր առաջնորդել քաղաքապետի, առաջին դեմքերի՞ մակարդակով, որ դա տեղի չունենար:
–Քաղաքապետը, դժբախտաբար, բացակայում էր և վերջին պահին եկավ հասավ, նրան պետք չէ որևէ բան ասել: Փորձեցինք զսպել այդ ցասումը, ցանկացած ցասում էլ հնարավոր է զսպել, երբեմն զսպել կարելի է թնդանոթներով, երբեմն էլ՝ առանց թնդանոթների: Ցանկացած ցասում էլ հնարավոր է զսպել, բայց այնպես պետք է զսպես, որ զոհեր չունենաս: Թեև 14 վիրավոր ունեցանք, բայց գոնե լավ է, որ զոհ չունեցանք:
–Շատ է խոսվում այն մասին, որ եթե աշխարհիկ կամ հոգևոր առաջնորդները առաջնորդեին հարազատներին. գուցե այս վիճակը չէր ստեղծվի:
–Հարազատները չեն եղել այս ամենի մեջ, հարազատները չեն հեղինակը, հարազատներն իրենց վշտի մեջ են, նրանք չեն այս ցույցերի հեղինակները: Այդ ամբողջ ընթացքում հարազատները եկեղեցում են եղել: Սա հարազատից դուրս չի եկել, սա ուրիշ տեղից է դուրս եկել: Եթե ուզեք՝ լավ էլ կտեսնեիք, թե ովքեր էին դրա նախաձեռնողները:
–Այսինքն՝ պրովոկատորնե՞ր կային:
–Ոչ թե պրովոկատորներ, այլ արկածախնդիր մարդիկ: Պրովոկատոր նշանակում է հատուկ առաջադրանք կատարող: Ես չեմ ասում, որ նրանք հատուկ առաջադրանք էին կատարում, ուղղակի բախտախնդիր մարդիկ էին, որոնք սիրում են այդպիսի բաներ: Ասում են՝ գայլին ի՞նչ է պետք՝ մութ գիշեր: Հիմա արկածախնդիր մարդուն ի՞նչ է պետք՝ մի բան, որ սկսի իր միտինգները նույն ջարդած բարձրախոսով:
–Գյումրեցին միշտ պաշտպան է տեսել 102-րդ բազայի մեջ, հիմա ստացվում է ճիշտ հակառա՞կը:
–Այստեղ պաշտպանի հարց չկա, ինքը զինվոր սիրող ժողովուրդ է եղել, և հույս ունենք՝ դեռ կմնա, եթե Ռուսաստանը ճիշտ մոտեցում ցուցաբերի:
–Ճիշտ որոշում ասելով՝ նկատի ունեք ամբողջ գործընթացը մեզ հանձնե՞լը:
–Ամբողջ գործընթացի հարցը չէ, այդ վիժվածքին պետք է հանձնել հայ իրավապահ մարմիններին:
–Փաստորեն, ոչ թե ռուսը մեզ պաշտպանում է թուրքից, այլ այսուհետ մենք պետք է ռուսից պաշտպանվենք:
–Հո ամբողջ ռուս ժողովուրդը կամ ռուսական բանակը չէ: Բայց եթե 16 տարին մեկ ռուսական բանակում մի այսպիսի վիժվածք պետք է հայտնվի, դա արդեն վտանգավոր է: Մենք պատանդը չենք հնարավոր այսպիսի էքսցեսների: Ուրեմն, և՛ Հայաստանի, և՛ Ռուսաստանի պետությունները մի բան պետք է ձեռնարկեն, որ Գյումրիի ժողովուրդը հանգիստ և դուռը բաց քնի ու վստահ լինի, որ զինվորն իրեն պաշտպանում է, ոչ թե զինվորը պետք է իրեն վստահված պետական զենքով գա ու մի ամբողջ ընտանիք ոչնչացնի: Եվ պետությունն այստեղ պատասխանատու է: Ես իմ խոսքի մեջ ասացի՝ դա պարզ քաղաքացին չէ, որ նման հանցագործություն կատարեց, այդպիսի հանցագործներ կլինեն յուրաքանչյուր ազգի մեջ, բայց սա զինվոր է, որին պետությունը զենք ու զինամթերք է վստահել, որն այդ զենքն ուղղել է խաղաղ, քնած բնակչության, կանանց ու մանկան դեմ:
Այս դեպքի արտառոցությունը արտառոց լուծում է պահանջում: Այսօր չես կարող ասել, որ Ռուսաստանի սահմանադրությունը թույլ չի տալիս, որ ես այս վիժվածքին հանձնեմ ձեզ: Հանձնեք պրծեք, ձեր վարկը փրկեք, ձեր սահմանադրության նկատմամբ վերաբերմունքը փրկելու փոխարեն ձեր հեղինակությունը փրկեք, ձեր անվտանգությունն ապահովեք: Այլևս չեք կարողանալու քաղաք դուրս գալ, եթե որևէ ապտակ էլ չհասցնեն, թքելու են ձեր ուղղությամբ ու թքելու են անմեղ զինվորների ուղղությամբ, որոնք ոչ մի մեղք չունեն և ոչ մի մեղք չեն ունենալու: Այսքան բանը ռուսական կողմը պետք է հասկանա, իսկ մեր կողմը պետք է հասկացնի: Ժողովուրդը մեծ բան չի պահանջում, ասում է՝ հանձնեք, ոչ թե դնենք վառենք, այլ հանձնեք հայ իրավապահ մարմիններին, հիմա ի՞նչ սահմանադրություն եք մեզ դեմ տալիս:
Հիմա հայ ժողովուրդը այս բոլոր տարիների ընթացքում այդ ռուս զինվորներին որ պահել ու խնամել է, ծխախոտ, հաց ու ջուր է տվել, ամեն կերպ բարեհաճություն ու բարյացակամություն է ցուցաբերել, ինչ է՝ սահմանադրությա՞մբ է առաջնորդվել: Սահմանադրությունը մեզ պարտավորեցրե՞լ է ռուս զինվորի նկատմամբ բարյացակամ լինել: Բա ի՞նչ իրավունք ունի այսօր ՌԴ-ն մեր՝ եղբայրական ժողովրդի նկատմամբ այս վերաբերմունքը ցուցաբերելու, մի վիժվածքի պատճառով վտանգի տակ դնելու ամեն ինչ, ինչ է թե Ռուսաստանի սահմանադրությունը թույլ չի տալիս, որ զինվորին հանձնի: Դա զինվոր չի այլևս, դա ոճրագործ ու եղեռնագործ է: Պետք է կշեռքի նժարների վրա հստակ դրվի: Ինձ համար զարմանալի կլինի, եթե ռուսական կողմը չհասկանա դա և ժխտական պատասխան տա: Դա կհանգեցնի անկանխատեսելի հետևանքների:
–Պարզ դարձավ, որ Պրեմյակովի հայրը բողոքական եկեղեցու հովիվ է, և նրա երկու որդիներն էլ դատված են: Սա որքանո՞վ կարող է կապ ունենալ տեղի ունեցածի հետ:
–Այն, որ ինքը աղանդավոր է՝ հաստատ է: Բայց որ այդ նույն ազգանունով մարդն իր հայրն է՝ վերջնականապես հաստատված չէ: Մենք այդ մասին չենք ուզում խոսել, որպեսզի հետո չասեն, թե հայ եկեղեցին, սրբազանը կրոնական անհանդուրժողականության կոչեր է անում կամ էլ աղանդավորների դեմ որոշակի ակցիաներ է քաջալերում: Մենք այդ մասին ամենասկզբից իմացել ենք, որևէ մեկը դեռ չգիտեր, իսկ ես իմացել եմ այդ մասին, բայց առ այսօր այդ մասին չենք խոսել, որովհետև այստեղ այլևս կարևոր չէ, թե ինքը ինչ աղանդի ներկայացուցիչ է, եղեռնը արդեն գործված է:
–Նաև կարծիք է հնչում, որ միշտ էլ գյումրեցիները ռուսական բազայից նման հարվածներ ստացել են, ասում են, որ միշտ հարբած են լինում այդ զինվորականները, զենքը ուսներին են մտնում շուկա և այլն, իսկ այս դեպքն արդեն համբերության բաժակը լցրեց:
–Գյումրեցին լայնախոհ մարդ է և, ընդհանրապես, մնացած բաներին մոտեցել է որպես զինվորի չարաճճիությունների: Ասենք՝ զինվորի հարբած լինելու, թրև գալու, զորամասից փախչելու, այս ամենի վրա աչք է փակել գյումրեցին՝ մտածելով, որ տնից-տեղից կտրված, մորից-հորից կտրվածտղաներ են, օտարության մեջ են, ուստի մեղմ են մոտեցել: Միշտ էլ հանդուրժողաբար, հայրաբար և մայրաբար են մոտեցել: Հիմա կատարվել է մի բան, որ այլևս այդպես չեն կարող մոտենալ, եթե ռուսական զորակայանը ճիշտ որոշում չկայացնի: Եթե ռուսական զորակայանը պատրաստ է իր ամբողջ գործունեության ընթացքում փակվել զորակայանի մեջ, ինչպես այս քանի օրը փակ է, և քիթը դուրս չհանել անվտանգության նկատառումներով՝ մտածելով, որ վրեժի գործողության կարող է ենթարկվել, ուրեմն թող չհանի: Եվ որևէ մեկը ո́չ մեր, ո́չ էլ ռուսական իշխանություններից թող չգա մեզ ասի, թե՝ սրբազան, ժողովրդին հանգստացրու: Ես չեմ կարող ժողովրդին հավիտենապես հանգստացնել: Ժողովուրդը պահանջ ունի, ժողովրդի պահանջը տրամաբանական ձևով կատարել է պետք:
–Իսկ հասարակության տրամադրությունները ինչպե՞ս են, այսօր հնարավո՞ր է էլի ակցիաներ անեն, և Դուք կառաջնորդե՞ք նրանց:
–Այս պահին երևի թե ոչ, որովհետև կարծում եմ, որ մերոնք հասկացան և ընդունեցին, որ այս պահին կարելի է ու պետք է սպասել, մինչև որ դատախազության մակարդակով դիմումները կատարվեն, և պատասխան ստացվի Ռուսաստանից, որ կհանձնեն կամ չեն հանձի: Հուսանք և աղոթենք, որ ռուսական կողմում ոչ թե չոր «ուստավնիկությունը», այլ բանականությունը կհաղթի: Եվ մեզ հետ ոչ թե կխոսեն «ուստավով», այլ բանականությամբ: Ինչպես ցանկացած օրենք, այնպես էլ ցանկացած սահմանադրություն ունի իր բացառությունը: Եվ եթե այդ բացառությունը պետք է մեզ փրկի շատ ու շատ վտանգներից, ուրեմն, պետք է այդ բացառությունն անել, քան թե օրենքի տառը հարգած լինելու հիմար մտածումով վտանգի ենթարկել մի ողջ ռազմաբազայի գոյության կամ չգոյության հարցը և հայ-ռուսական բարեկամությունը:
–Այսինքն՝ եթե Ռուսաստանը չհանձնի մեր իրավապահներին, նույնիսկ Սահմանադրության խախտմամբ չհանձնի մեր իրավապահներին, նշանակում է՝ սա շատ վատ հետևանքնե՞ր է ունենալու՝ ընդհուպ մինչ հայ-ռուսական բարեկամության մեջ սեպ խրելը:
–Գոնե Գյումրիում այդպես կլինի, և հուզումներ դարձյալ կլինեն: Եվ եթե ոչ մի բան էլ չանեն ռուս զինվորին, ապա կթքեն նրա վրա ու թույլ չեն տա, որ ռազմաբազայից դուրս գա: Թույլ չեն տա, որ խանութ մտնի, սիգարետ տվող չի լինի, իսկ եթե համարձակվի ինչ-որ մեկին մոտենալ հաց կամ ջուր ուզելու, ապա ապտակ կստանա զինվորը: Եթե ռուսական զորակայանը դրան պատրաստ է հանուն սահմանադրության, ուրեմն թող գնա դրան:
Եղեռնագործությունը ոչ ստանդարտ եղեռնագործություն է, աննախադեպ, մտքի մեջ չտեղավորվող: Եվ այդ եղեռնագործության նկատմամբ ռուսական կողմի պահվածքը նույնպես պետք է լինի ոչ ստանդարտ: Սա շատ պարզ է ինձ համար, բայց կարծում եմ, որ իրավական հարթության վրա գտնվող մարդկանց համար հասկանալի չէ:
-Ռուսական ռազմաբազան միայն երեկ հայտարարություն տարածեց, դեսպանը երեկ խոսեց կատարված սպանդի մասին: Մեր հանրային ճնշման ներքո՞ որոշեցին հայտարարություններ անել:
–Իհարկե, հանրային ճնշմամբ եղան այդ ցավակցությունները: Եթե իրենք պետք է գնան շանտաժի ճանապարհով՝ ասելով, թե մենք ձեզ թուրքից պաշտպանում ենք, կթողնենք կգնանք, ուրեմն շանտաժիստի նկատմամբ պետք է պատշաճ վերաբերմունք ցուցաբերվի մեր պետության կողմից: Մենք չենք կարող դարեր շարունակ այդ շանտաժի ներքո ապրել: 200 տարի արդեն տեսել ենք՝ խելոք չպահեցիք ձեզ, կթողնենք կգնանք, թուրքերը ձեզ կկոտորեն, բայց ինչքան կարելի է այդ շանտաժի տակ ապրել: