«Ղարաբաղ» կոմիտեի անդամ Աշոտ Մանուչարյանն առաջիկա խորհրդարանական ընտրություններից առանձնապես մեծ ակնկալիքներ չունի, համոզված է ՝ պատմության զարգացման այս փուլում Հայաստանին ու հայությանն անհրաժեշտ են թռիչքային լուծումներ: Աշոտ Մանուչարյանի հետ մեր զրույցը Ղարաբաղյան խնդրի, խորհրդարանական ընտրությունների եւ ներքաղաքական վերադասավորումների մասին է:
-Պարո՛ն Մանուչարյան, ի՞նչ եք սպասում առաջիկա ընտրություններից:
-Ընտրությունները խորքային իմաստով որեւէ բան տալ չեն կարող: Քաղաքական ուժերի կողմից միակ խոստումը, որ տրվում է, լավագույն դեպքում Վրաստանի փորձը կիրառելն է՝ կաշառակերության վերացում, մոնոպոլիաների դեմ պայքար եւ այլն… Քաղաքական խմբերը խոստանում են ստեղծել այն իրավիճակը, որը կա Վրաստանում: Բայց անգամ Վրաստանն այդ իմաստով որեւէ ֆունդամենտալ խնդիր չի լուծել: Այնտեղ կաշառակերության կտրուկ նվազումը պայմանավորված է նրանով, որ մեծ աշխարհաքաղաքական ֆինանսավորում է կատարավում, եւ օրինակ, ոստիկանության շարքային տեսուչը ստանում է 1000 դոլար ավել աշխատավարձ՝ արտաքին ներդրումների հաշվին:
Ինչ վերաբերում է ժողովրդական ԳԵՐԾՐԱԳՐԻՆ, որ ժողովուրդը համախմբվի, ծրագրի, կառուցի, այդպիսի բան մեր երկրում չկա: Ընդհանրապես, ընտրությունն ընտրություն է, եթե մարդկանց ասում են՝ այս ուղիով գնաս՝ կյանքի այս տեսակը կստանաս, այն ուղիով գնաս՝ կյանքի այն տեսակը կստանաս: Մեզ մոտ այդպիսի բան գոյություն չունի: Մեզ մոտ գոյություն ունի կյանքի միեւնույն տեսակի այս կամ այն փոքր մոդիֆիկացիան: Քաղաքական դաշտի այսպիսի բզկտվածությունը կարող է բերել ցնցումային զարգացումների, ընդհուպ մինչեւ քաոսի:
-Քաղաքական դաշտում վերադասավորումներ են, նոր դաշինքներ են ստեղծվում, անցումներ են կատարվում մի կուսակցությունից մյուսը… Սրանք էական նշանակություն կարո՞ղ են ունենալ զարգացումների վրա, թե՞ ներքաղաքական բեմադրություններ են:
-Էական որեւէ ազդեցություն ունենալ չի կարող, որովհետեւ ներկայիս վիճակը պահանջում է թռիչքային, բեկումնային փոփոխություններ, ժողովուրդը պետք է զգա. որ նոր էջ է բացվում: Բայց կուսակցություններից ոչ մեկը որեւէ ծրագիր, որեւէ առաջարկ չունի: Մեզ հիմա պետք է ԳԵՐԱՌԱՋԱՐԿ: Այդպիսի առաջարկ արեց մտավորականությունը, որը մի քանի ամիս առաջ ձեւավորեց հոգեւոր Հայաստանը՝ հայության ամբողջականացումը որպես մեկ երկիր, որն ունի իր ընդհանրական տնտեսությունն ու քաղաքականությունը, կրթությունն ու գիտությունը: Բոլոր ուղղություններով ստեղծվել են խմբեր, որոնք ֆանտաստիկ առաջարկներ են անում: Կուսակցություններից մի քանիսը բավարարվեցին ֆորմալ առումով ասելով <<աջակցում ենք>>, մյուսները լռում են: Մինչդեռ սա է միակ հեռանկարը եւ հայ ժողովուրդը գնալու է այս ճանապարհով, խնդիրն այն է՝ 1-2 ամսից, թե 1-2 տարուց:
-Քաղաքական որեւէ ուժի կողմից առաջարկներ ստացե՞լ եք: Ու՞մ հետ եք պատկերացնում համագործակցությունը:
-Ես համագործակցում եմ բոլոր այն քաղաքական ուժերի հետ, որոնք հայտ են ներկայացրել այս թեզը պաշտպանելու: Թե ինչ ձեւեր կընդունի այդ աշխատանքը, հիմա դժվարանում եմ ասել: Եթե կուսակցությունները, հատկապես ընդդիմադիրները համախմբվեին նման մի ԳԵՐԾՐԱԳՐԻ շուրջ, ապա հնարավոր կլիներ ինչ-որ բան փոխել: Այսօր շատ հետաքրքիր գործընթացներ են տեղի ունենում նաեւ Հանրապետական կուսակցության շարքերում: Ես չեմ զարմանա, եթե կուսակցությունից հեռացվի նաեւ Սերժ Սարգսյանը, որովհետեւ օլիգարխիական բոլոր ներկայացուցիչներին կարծես թե հեռացնում են: Այդ դեպքում նորացված Հանրապետական կուսակցությունը նույնպես կարող է մասնակցել այդ գործընթացներին:
-Սեյրան Օհանյանի քաղաքականություն մտնելը, Գագիկ Ծառուկյանի վերադարձը մեծ քաղաքականություն, Վարդան Ղուկասյանի միացումը ԲՀԿ-ին, Հովիկ Աբրահամյանի հեռացումը ՀՀԿ-ից… Սրանք քաղաքական պրոցեսներ են, որ մինչ այժմ շարունակվում են եւ անընդհատ նոր դաշինքներ են ստեղծվում: Ինչպե՞ս եք վերաբերում այս ամենին:
-Բոլոր անցումները խոսում են մի բանի մասին, որ մեր կուսակցություները բացարձակ պատկերացում չունեն այն մասին, թե ինչ աշխարհում են ապրում, դեպի ուր է շարժվում մարդկությունը եւ ինքը ինչ փնտրտուքի մեջ պետք է լինի: Մտավորականությունը հայտարարել է, որ մարտ ամսին Երեւանում հրավիրել է հայության համաժողով: Այդ համաժողովին եթե լծվեն Հայաստանի եւ Սփյուռքի բոլոր ուժերը, մեծ ստարտի հնարավորություն կստեղծի: Անհրաժեշտ է միայն մի բան, որ հայությունը եւ Հայաստանի ուժերն ամբողջապես լծվեն այդ գործին, ստեղծեն, ընտրեն, ձեւավորեն հայության ամբողջականությունը ներկայացնող համակարգային մարմիններ, որոնց հեղինակությունը շատ ավելի մեծ կլինի, քան այսօրվա Հայաստանի իշխանությունը: Այդ ամենը հնարավորություն կտա թե՛ զարգացման ուղին տեսնել, թե՛ ժողովրդին համախմբել, թե՛ խուսափել հնարավոր ցնցումներից:
-Ի՞նչ եք կարծում՝ մարտին տեղի ունենալիք համահայկական համաժողովն ինչպե՞ս կազդի քաղաքական պրոցեսների վրա:
-Մեծ ազդեցություն կունենա, որովհետեւ անկախ նրանից մենք ուզում ենք թե ոչ՝ հայության ամբողջականացման հարցն այսօր միջազգային օրակարգի խնդիր է: Եթե մենք չարեցինք, անելու են ուրիշները, եթե մեր կամքով չեղավ, կենտրոնում լինելու է ուրիշների կամքը: Դա լինելու է ցանցային համակարգ, որը կկարողանա սպասարկել թե՛ հայության խնդիրները, թե՛ աշխարհի մյուս ժողովուրդների խնդիրները:
-Ղարաբաղյան խնդիրը հետանկախացման տարիներից առաջնային լուծում պահանջող հարցն է մնում մեզ համար: 1994թ.-ի զինադադարից հետո ի՞նչ ձեռքբերումներ ու բացթողումներ ենք ունեցել որպես բանակցային կողմ:
-Նվաճումներ, ցավոք, չկան, վերջին 25 տարիները եղել է անդադար բացթողումների շրջան: 91-93թթ պատերազմի ամենաթեժ շրջանում Հայաստանն ուներ իր սեփական քաղաքականությունը Ղարաբաղի հարցում: Մենք ունեինք մեր քաղաքական պլանը, այն է՝ Ադրբեջանը կոնֆեդերատիվ տիպի երկրի վերածելու, որի ժողովուրդները լիարժեք կկարողանային զարգանալ իրենց տարածքներում, եւ այդպիսի Ադրբեջանի շրջանակում՝ Ղարաբաղ, որը հայտարարել է անկախություն, եւ որն Ադրբեջանը չի ընդունում: Այդ անկախության հարցի լուծումը պետք է լիներ ժամանակի խնդիր: Կարեւորն այն էր, որ պատերազմը դադարեր, իսկ Ադրբեջանի՝ կոնֆեդերատիվ լինելը երաշխիք էր Ղարաբաղի անվտանգության: Մենք դա անում էինք ադրբեջանցի, վրացի եւ բոլոր ժողովուրդների ներկայացուցիչների հետ համատեղ: Այսինքն՝ դա Կովկասի ժողովուրդների համատեղ ծրագիրն էր, Ադրբեջանից մեզ հետ համագործակցում էր Հեյդար Ալիեւը, եւ հենց այդ կոնցեպցիայի շնորհիվ նա կարողացավ դառնալ Ադրբեջանի նախագահ: Մենք արդեն այդ ծրագիրն ավարտին էինք մոտեցնում, երբ խոշոր խաղացողները, առաջին հերթին ԱՄՆ-ը, մեզ ասացին՝ ‹‹սպասեք, մենք գիտենք ավելի լավ տարբերակ››: Եվ մենք ստացանք 25 տարվա պատերազմ:
Մինսկի խումբը թույլ է տալիս սառեցնել արյունահեղության վիճակը, որովհետեւ իր մեջ չի պարունակում լուծում: Երկու կողմն էլ պետք է անեն զիջումներ, որոնց նրանք ուղղակի ի վիճակի չեն անելու: Իլհամ Ալիեւն ի վիճակի չէ ստորագրել փաստաթուղթ, որով նախատեսվում Ղարաբաղի կարգավիճակի է հանրաքվե, Սերժ Սարգսյանն ի վիճակի չէ ստորգրել որեւէ փաստաթուղթ, որտեղ չկա այդ հանրաքվեն, այլ կա տարածքների զիջումը: Հետեւաբար Մինսկի խումբը լուծում չի պարունակում, փակուղի է:
Մի դրույթ էլ կուզեմ ընդգծել: Սխալ կարծիք կա, ըստ որի դիվանագիտությունն է լուծում խնդիրները: Դիվանագիտությունն այդ ամենի վերջում է: Ապրիլին տեղի ունեցավ ընդհարում, որտեղ մենք տեսանք, թե ինչ հերոս տղաներ ունենք, բայց տեսանք նաեւ թե ինչ կողոպտիչ քաղաքական համակարգ ունենք, քաղաքական ընտրանու խայտառակ վիճակը… Այդ իրավիճակը թույլ չի տալիս, որ դիվանագիտական առումով որեւէ ընդունելի բան գտնենք մեզ համար: Մենք պետք է քաղաքական, տնտեսական, ռազմական առումով այնպիսի վիճակում լինենք, որ դիվանագիտական տեսանկյունից գոնե պայմանավորվողի դերում հանդես գանք, ոչ թե թելադրվողի: Պետք է ունենալ սեփական մոտեցումները: 94թ.-ից մենք միշտ արձագանքել ենք ուրիշի առաջարկներին. Մինսկի խումբն առաջարկել է Մադրիդյան տարբերակը, դա ենք քննարկել, առաջարկել է Մեղրիի փոխանակումը, դա ենք քննարկել… Բայց այս ամենը մի բաց ունի՝ դրանք խոշոր խաղացողների հանրագումարի բերած առաջարկներն են, որոնք իրենց շահերն ունեն:
-94թ.-ին, երբ ռազմական տեսանկյունից հաջողությունը մեր կողմն էր, քաղաքական, տնտեսական առումով էլ Ադրբեջանի հետ տարբերությունն այնքան չէր, ինչքան հիմա է, ի՞նչը խանգարեց մեզ լուծել Ղարաբաղյան հարցը հենց այդ ժամանակ եւ ի՞նչը դրդեց գնալ Մինսկի խմբի ուղիով, այն դեպքում, երբ, Ձեր խոսքով, Մինսկի խումբը լուծում չի պարունակում: Մեր քաղաքական իշխանությունը չէ՞ր գիտակցում այդ ամենը:
-Այդ ժամանակ մենք բավականին անփորձ էինք: Երկրորդ հանրապետությունն ուներ պետականության բոլոր ատրիբուտները, բայց արտաքին քաղաքականությունն ինքնուրույն չէինք որոշում: Երբ մենք սկսեցինք որոշել, աշխարհը լրիվ փոխվել էր՝ Խորհրդային միությունը չկար, Սառը պատերազմն ավարտվել էր, եւ անգամ աշխարհի տարբեր հատվածներում ապրող հայ դիվանագետները, որոնց հետ մենք խորհրդակցում էինք, դժվարանում էին ասել, թե որ քայլն ինչ հետեւանք կունենա: Մեր սպասումները, հատկապես Արեւմուտքից, շատ մեծ էին, մենք նրանց ընդունում էինք որպես ավագ եղբայր, որը ձեռքներիցս կբռնի եւ մեզ կտանի խաղաղության, բայց նրանք մեզ տարան դեպի շարունակական արյունահեղություն:
-Կարծում եք մեր իշխանությունները հասկացե՞լ են, որ Մինսկի խմբի շրջանակներում լուծում հնարավոր չէ գտնել:
-Մեր իշխանություններին հետաքրքրում է միայն մեկ հարց՝ ‹‹ի՞նչ անեմ, որ տեղումս մնամ, որպեսզի երկրի ներսում արած ‹‹չարաճճիություններս›› դրսի ուժերը չօգտագործեն ինձ իմ տեղից հեռացնելու միջոց››: Դրա համար շատ բան պետք չէ՝ անել այն, ինչ ասում են ‹‹մեծերը››: Այս փիլիսոփայությունը տեղ չի թողնում այլ լուծումներ գտնելու համար:
-Ըստ էության հիմա բանակցությունների սեղանին դրված են տարածքներ՝ կարգավիճակի դիմաց լուծման տարբերակը: Ի՞նչ կարծիք ունեք դրա մասին:
-Բացարձակ անիմաստ բանակցություններ են, Իլհամ Ալիեւը հայտարարեց՝ լուծում կարող է լինել միայն Ադրբեջանի ամբողջականության պահպանման պայմաններում, եւ Ղարաբաղը՝ ավտոնոմ կարգավիճակով Ադրբեջանի կազմում: Եթե Ադրբեջանն ասեր, որ պատրաստ է կարգավիճակի հանրաքվեն անցկացնել, մերոնք ասեին՝ տարածքներ զիջենք, դա գոնե տրամաբանական կլիներ. այսինքն՝ կլիներ գործընթաց, որը կավարտվեր խնդրի լուծումով (չեմ խոսում այն մասին՝ որքանով է դա լավ կամ վատ տարբերակ մեզ համար): Բայց Ադրբեջանում բոլորն ասում են ոչ մի զիջում, մեր կողմից ասում են՝ զիջում, զիջում: Դա միայն նոր պատերազմի կարող է հանգեցնել:
-Ապրիլյան պատերազմից հետո Մինսկի խմբրի շրջանակներում հանդիպումներ տեղի ունեցան, որոշում կայացվեց անվտանգության մեխանիզմներ տեղադրել… Դրանք այդպես էլ չտեղադրվեցին: Ինչու՞:
-Գիտե՞ք, ինձ համար կասկածելի է այն, որ ԱՄՆ-ը, Ֆրանսիան, Ռուսատանը փորձեցին Իլհամ ԱԼիեւն մի բան համոզել, Ալիեւն ասաց ոչ, ու անցավ նրա ոչ-ը: Իլհամ Ալիեւին ասում են՝ ասա ոչ, նա ասում է ոչ, մյուս դեպքում Սերժ Սարգսյանին կասեն՝ ասա ոչ…. Որովհետեւ արյունահեղության վիճակը ձեռնտու է պահպանելը, կան խոշոր խաղացողներ եւ խոշոր շահեր:
Հարցազրույցը՝ Տաթեւիկ Սարգսյանի