«Հայ ազգը լավագոյն ապագայի մը վստահօրէն կրնայ սպասել, երբ իր վիճակին վրայ շատ ստոյգ գաղափար մը կազմէ և աննկուն կամքով ու գործնական մտքով գիտակցօրէն աշխատի իր փրկութեան համար»:
1970-ական թվականներին, Սուրբ Խաչ դպրեվանքում աշակերտած տարիներին, մեր հայերեն լեզվի ուսուցիչը Հովհաննես Թումանյանից մի քառյակ էր գրատախտակի վրա գրել’ առաջարկելով շարադրություն գրել արտահայտված մտքի շուրջ: Հիշում եմ այդ պահը, ինչպես այսօր, և երախտապարտ ու շնորհակալ եմ այդ դիպվածին, որ մեծապես նպաստեց իմ ձևավորմանը, որպես անձ:
«… Ու միշտ，քանի դեռ կա Շահ ու գերի，ստրուկ ու տեր, Չի’ լինելու երկրի վրա ո’չ շիտակ խոսք，ո’չ կյանք，ո’չ սեր»:
Շատ տարիներ հետո, երբ գաղափարակից ընկերոջս’ Արամայիսի, հետ խոսում էինք Հայաստանում տիրող անարդար համակարգի շուրջ, հանկարծ նա ասաց. «Որովհետև Թումանյանն արդեն մոռացվել է, նրա Գիքորը աչքաթող է արվել, համաշխարհային չափանիշով Կ. Մարքսի «Կապիտալից» ոչ մի բանով ետ չմնացող «Գի- քորը» վերստին պետք է տարածել»: ժո ղովրդական, պարզ, բոլորին մատչելի լեզվով ասվել էր այն, ինչը հավանաբար 19-րդ դարի կեսերից սկսյալ կազմել էր երկիր մոլորակի վրա ապրող մարդ արարածի մեկ դարից ավելի տևող պայքարի գաղափարական հիմքը:
Քարվաճառ 01.04.1993թ. Սարգիս Հացապանեանը ադրբեջանցի տատիկ Շեյխա Խանումի հետ
Ես，առաջին անգամ, 1990թ-ի գարնանն եմ ժամանել Հայաստան: Իմ առաջին իսկ տպավորությունը, առ այս պահն էլ, դեռևս հիշում եմ զարմանքով. կար բազմակողմանի զարգացած, բարձր գիտելիքի և մշակույթի տեր, իր առաքելությունը շատ լավ իմացող, իր ուժերի հանդեպ մեծ վստահություն ունեցող, բավական բարեկեցիկ պայմաններում ապրող, կայացած, բազմաշերտ լինելով հանդերձ’ համերաշխ պայմաններում ապրող մի հասարակություն:
Իմ հայրենիքում ապրող ժողովրդին մոտիկից ճանաչելու անհագ ծարավս հագեցրել էի ընդամենը մի քանի ամսվա ըն- թացքում’ Աշոցքից Սարդարապատ, Տավուշից Վարդենիս, Աշտարակից Արարատ, Ջերմուկից Մեղրի հաճախակի և երկարատև այցելությունների շնորհիվ: Տպավորություններիս գրավոր ամփոփումը ուղարկել էի սփյուռքում հրատարակվող բազմաթիվ պարբերականների խմբագրություն- ներ’ «Այսօրվա Հայաստանը մի սփյուռքահայի աչքերով» վերնագրով: Այդ Հայաստանը, 18 տարիներ առաջ իմ տեսած, ապրած Հայաստանն այլևս չկա, և սա պայմանավորված է ոչ այնքան այդ ժամանակ տիրող քաղաքական համակարգի Փլուզմամբ, այլ անքաղաքակիրթ ու եղած բոլոր մարդկային արժեքների դեմ աննախադեպ հարձակում, սանձարձակ պատերազմ հայտարարածների գործողությունների դեմ դխ մադրել չկարողացող հասարակության անտարբերությամբ։
Եթե գոյություն չունենային այնպիսի կետեր, որաեղ չհաավեին բոլորի շահերը, խոսք անգամ չէր կարող լինել որևէ հասարակության մասին։
ժան ժակ Ռուսո (1712-1778), ֆրանսիացի փիլիսոփա
Իմ տեսած, բավական զարգացած և Եվ֊ րոպայում գտնվող շրջապատիս էլ մեծագույն զարմանքով, պատմածս հասարակության և ոչ մի շերտ «ինքնապաշտպանվելու», տեղի ունեցող հարձակմանը դիմադրելու որևէ քայլ չկատարեց։ Պետք է արձանագրել սակայն, որ նույն այդ մարդիկ, այսինքն մինչ 1990թ. հասունացած, ձևավորված խորհրդահայ սերունդը, իր լավագույն որակները ցույց տվեց Արցախյան շարժման և հաղթանակով՝ հրադադարով ավարտված ազատամարտի տարիներին, և եթե այսօր ազատ է շնչում Արցախ աշխարհը և ունենք ազատագրված հայկական տարածքներ, սա հենց այդ սերնդի շնորհքն է։
Ցավոք, պետք է արձանագրել սակայն, որ արցախյան «ինքնապաշտպանությունը» ՀՀ վարչական տարածքի բնակիչ հանդիսացող, բնականոն պայմաններում գոյատևող, օրըստօրե վատթարացող կյանքի ընթացքը կանգնեցնելու համար չկազմակերպվեց երբեք։ Երկրի, նորահայտ երրորդ հանրապետության նախընտրած ժողովրդավարական քաղաքական համակարգում կար և կարելի էր ստեղծել, անշուշտ, պայքարելու կոչված քաղաքական-հասարակական միավորներ՝ «ի պաշտպանություն ժողովրդի արդեն ունեցած և իրացված իրավունքների»։
Որևէ արգելք չկար նման շատ էական առաքելությունն իրականացնելու համար. հասարակությունն ազատ էր՝ իր իրավունքների պաշտպանությունը կազմակերպելու նպատակով հարկ եղած աշխատանքը կատարել, դիմադրել, պայքարել։ Սակայն ոչինչ չարվեց «հանուն ժողովրդի», և հասարակությունը սկսեց մեկ առ մեկ կորցնել այն ամենը, ինչը, լավ թե վատ, ստացել էր խորհրդային ժամանակաշրջանում։
Այո, կարծում եմ, որ այստեղ օգտագործածս «ստացել» արտահայտությունը շատ դիպուկ է և խոսուն՝ ճիշտ հասկանալու համար չմղված պայքարի իրողության հիմքերը։ Խորհրդային շրջանում մարդը (այս տեղ մեր նյութի խնդրո առարկան՝ հայ մարդը) իր ստացած որևէ իրավունքի համար կռիվ չէր տվել, ճիգ չէր թախել, չէր քրտնել։ Ուստի և ունեցածի կորստի համար ոչ մի ընդվզում էլ չեղավ. եթե սխալ չհաս կացվեմ, կցանկանայի ասել, որ «ինչպես ստացել էր, այդպես էլ վերցրեցին իրենից»։ Այս ընթացքում, բնականաբար, իր ապրած երկրում տեղի ունեցած բնական աղետը՝ երկրաշարժը, պարտադրված պատերազմը՝ անհավասար պայմաններում, քաղաքական համակարգի իսպառ վերացումը, հասարակարգում տիրող՝ հնին Փոխարինելու եկող անհայտ նորը, և այլ կարևոր պատճառներն իրենց բացասական ազդեցությունն ունեցան մարդկանց արդեն բարեկեցիկ, սոցիալապես ապահովված կյանքն ու դրա պարգևած բարիքները «կյանքի գնով» պաշտպանելու վրա։
Բայց և անհերքելի է այն իրողությունը, որ նման պայքարը կազմակերպելու և առաջնորդելու նպատակ ունեցող ոչ մի ուժ ի հայտ չեկավ քաղաքական դաշտում։ Հայաստանում ժողովրդի վստահությունն ար դարացիորեն չվայելող կոմունիստական կուսակցությունը կամ էլ դրանից ոչ մի բանով ետ չմնացող նախկին «կաշառակեր, չինովնիկների ակումբ հիշեցնող, միայն անունով «դեմոկրատ կամ սոցիալ-դեմո կրատ» ինքնահորջորջվողների մասին նույնիսկ ավելորդ է ինչ-որ բան ասել։ Քանի որ ժողովրդի գիտակցության մեջ՝ իրենց հետ տեղի ունեցած բոլոր դժբախտությունների պատասխանատուների կերպարով միայն առկա, վերջիններս իրոք էլ երբեք հարազատ ժողովրդի համար թեկուզ մեկ ժամ իսկ մտածած չկային, էլ ուր մնաց, որ հիմա «իշխանազուրկ» վիճակում ընդունակ լինեին մտածելու;
Այսինքն, երկրում չկային ժողովրդի իրավունքները պաշտպանելու գաղափարախոսության՝ ձախ հայացքներ դավանող, իսկապես սոցիալ-դեմոկրատ, սոցիալիստ, կոմունիստ և բնապահպանական պահանջներ ներկայացնող հասարակական-քաղա– քական միավորներ; Հետխորհրդային երկ– րում առկա խառնաշփոթ ժամանակներին ներհատուկ բոլոր գաղաՓարախոսություն– ների դեմ սկզբում միայն քննադատություն, հետո պախարակում և վերջն էլ այլասերման աստիճանի հասնող սուտ ու կեղծիքի տարածման հատուկ մշակված բոլոր հնարավոր և անհնարին միջոցներին դիմելու միջոցով, հենց աշխարհի ամենա- զարգացած մարդու՝ խոր հըրդային մարդու, դեմ սանձազերծված աննախադեպ արշավանքը, պետք է խոստովանել, որ իր սև գործն արեց;
Երբ արդարությունը վերանում է, չի մնում կյանքին իմաստ հաղորդող և ոչ մի բան։
Իմանուիլ Կանտ (1724-1804), գերմանացի փիլիսոփա
Ապրեցինք բավականին երկար մի ժամանակաշրջան, որը մի կողմից անվանեցինք «անկախության գործընթացի սկիզբ», սակայն, ինչպես տեսնում ենք, այն ոչ մի «վերջ» էլ չունեցավ, իսկ մյուս կողմից ենթարկվեցինք, իբր թե «կազմակերպված պետություն» խոսքերով՝ տիրող իրավիճակը արդարացնել Փորձողների հարձակմանը; Այժմ հասել ենք մի իրավիճակի, որ «համազգայինից ազգային», «անկազմակերպից կազմակերպված» պետության անվան տակ, գոյություն ունեցող օլիգարխիկ բռնապետությունը հանդուրժելու պայմաններում, հայտնվել ենք իսկական անդունդի եզրին՝ խորխորատում;
Եվ գոյություն ունեցող վիհը՝ իմա ժողովրդի «լինել թե չլինելու» իրավիճակը հաղթահարելու՝ այս անտանելի պայմանների վերացման համար, «ավելի լավ է ուշ, քան երբեք» խոսքի իմաստությամբ գործելու պատրաստ հայ մարդկանց քաղաքական դաշտում, անհասկանալի է, դժբախտաբար, գոյություն չունեցող գաղաՓարական պայքար մղելու հրամայականի բացակայությունը։
Իմ Հայաստան եկած ժամանակների՝ երբեմնի ծաղկուն երկրից, և իր այս քարքարոտ հողին կառչած՝ ապրելու իր ցանկությունը, նրա վտանգված գոյությունը, սեՓական կյանքը զոհաբերելու գնով պաշտպանած՝ հպարտ ու պատվախնդիր ժողովրդից, կարծեք միայն հիշատակ մնացած լինի; Նորանկախ Հայաստանի
Հանրապետության ժառանգած նյութական, բարոյական, կրթական, գիտական, մշակո^ թային, պատմական, հասարակական և այլ արժեքներից գրեթե ոչինչ չի մնացել; Համայն ժողովր դին պատկանող էլ ոչ մի արժեք գոյություն չունի, բացի հավանաբար հայրենի հողում մեռնելու, այն էլ՝ իրենից անկախ, իրավունքից;
1991 թ-ի դրությամբ, մոտ 120 միլիարդ դոա րին համապատասխան, ազգային պատկանելության ենթակա՝ պետական ունեցվածք համարվող, նյութական արժեք ներկայացնող անշարժ գույք, վարչական տարածքի ընդերքում և վերևում առկա հանքերն ու գործարանները, սարքավորումները, զանազան հիմնարկ, ինստիտուտ և դեռ հազար ու մեկ այլ հանրային սեփականություն, օրը ցերեկով և բոլորիս աչքի առաջ՝ ընդամենը մի քանի հոգու կողմից ավարի ենթարկվեց; Աղ֊ քատացան երկիրը, պետությունն ու ժողովուրդը, նրանցից գողացվածի տեր դարձած՝ մատների վրա հաշվելի պորտաբույծների ի հայտ գալով;
Արդարության ոգին և ճշմարաության ոգին մի ամբողջություն են։
Սիմոնա Վեյլ (1909-1943), ֆրանսիացի կին գրող, փիլիսոփա, քաղաքական գործիչ
Եղածի անունը «սեՓականաշնորհում» կամ այլ արտահայտությամբ «ապապետականացում» դրվեց, սակայն աշխարհի ոչ մի քաղաքակիրթ երկրի կամ հասարակության հետ երբեք չպատահած նման գործելակերպի պատճառով, Հայաստան պետության քաղաքացիների, հավանաբար, առնվազն 1/3-ը (մեկ երրորդը) ընդմիշտ հեռացավ իր տնից՝ ստիպված լինելով ընտրել հավերժ պանդուխտի ճամՓան։ Եվ կարծես բավական չէր մի ողջ ժողովրդի հետ տեղի ունեցած անբարո, անամոթ, անմարդկային՝ վե֊ րոնշյալ դատապարտելի գործելակերպի ի կատար ածվելը հենց հայրենի իշխանությունների մեղսակցությամբ, այն անվանեցին «հայի ճակատագիր»։
Այսինքն, 1915թ֊ի ցեղասպանության արդյունքում անհայրենիք դարձած միլիոն- ների համեմատությամբ, հայրենիք վերագտած, Հայաստանում ծնված ու ապրած՝ տուն, տեղ, այգի ունեցող֊ ներն էլ արժանացան նույն դժբախտությանը… նրանք էլ դարձան սՓյուռքահայ, որպեսզի մեկ-եր կու սերունդ հետո իսպառ վերանան։
Ահա հարցերից ամենակարևորն ու էականը, որ դժբախտաբար, գրեթե երբեք լուրջ վերլուծության և քննարկումների չի ենթարկվել ըստ արժանվույն։ Հա֊ յաստանի երրորդ հանրապետությունը գոնե անտուն-անհայրենիք հայության համար տուն ու տանիք պետք է դառնար, սակայն անտուն ու անտեր դարձրեց իր տուն ու տանիք ունեցողներին։ Սա անշուշտ աններելի հանցագործություն է, այն էլ իրագործված սեՓական ժողովրդի դեմ, բայց 17 տարի շարունակ իր բնիկ տարրից դատարկվող երկրում այդպես էլ չգտնվեցին՝ այս առթիվ իշխանության պատասխանատու հանդիսացողներին հարց տվողներ։
Երկիր մոլորակում գոյություն չունի նմանօրինակ դժբախտության ենթարկված ուրիշ և ոչ մի այլ պետություն, այդ պետության քաղաքացիներ՝ այսինքն մի ամբողջ ժողովուրդ։ Սա իսկապես ցեղասպանության համահավասար հանցանք, ցավ ու տառապանք է, ի տարբերություն 20-րդ դարի սկզբի՝ անարյուն իրականացված լինելու Փաստի, սակայն… իմ ժամանած Հայաստանում՝ 18 տարի առաջ ապրում էր մոտ չորս միլիոն հայ, հիմա մնացել ենք դրա կեսից քիչ ավելին։ Տեղին է վերհիշել Գրիգոր Նարեկացու՝ դեռ 10-րդ դարում ցավով արձանագրած իրողությունը, որ «տարագրվում ենք և չենք էլ տագնապում»։
Աղետալի ժամանակների հետ դեմ հանդիման գտնվելով հանդերձ, թե ՀՀ-ն և թե ԼՂՀ-ն ամբողջովին վերածվել են մի քանիսին պատկանող տարածքի, այսինքն կալվածքի, կարծեք անձնական օգտագործման ենթակա ինչ-որ Փշալարերով շրջաՓակված տնամերձ հողատարածքի։
21-րդ դարում միջնադարյան խավարին հատուկ բարքերով և իրոք ֆեոդալական ժամանակներ հիշեցնող հասարակարգին հար և նման, գրեթե Հովհաննես Թումանյանի դեռ 19- րդ դարի վերջում օգտագործած բառապաշարում առկա «շահ ու գերի, ստրուկ և տեր» ենք հանդիսանում։ ճորտատխ րական ժամանակները վերստին ետ են եկել, այսինքն պատմության միշտ դեպի առաջ շարժված անիվը կարծեք ետ պտտեցված լինի մերօր յա Հայաստանում։ Սա, ամեն ինչից առաջ և առաջին հերթին քաղաքակրթության խնդիր է, ու մեզ նման բազմակողմանիորեն զարգացած հասարակության գոյության պայմաններում՝ առավել քան վիրավորական։
Մեր դարի մարդը մի քանիսի շահերը սպասարկող գերի լինելու Փաստը ոչ մի տեղ չի կարող հանդուրժել, Հայաստանում ապրողներս ստրուկ չենք, որ ոմանք իրենք իրենց մեր տերը կարծեն։ Հասարակությունը իրենից գողացվածի, երկիրը թալանված լինելու պատճառով է հայտնվել այսօրվա վիճակում՝ «թշվառ ու անտեր» դարձել։ Եվ հանրապետությունում չկա գեթ մեկ քաղաքացի, որ չի գիտակցում իր գլխին բերվածի ու դրա պատասխանատուների մասին։ Բոլորս գիտենք նաև, որ նույնիսկ հայոց այբուբենի տառերի մեկ երրորդը չիմանալով՝ իրենց անուններն անսխալ գրելու ի վիճակի չլինողները չեն կարող մեր գլխին նորահայտ «շահ ու սուլթան» կարգվել; Եթե նրանք՝ իրենց հետամնաց ֆեոդալի ուղեղով, կարծում են, որ սեՓական շահերը հետապն^ լը՝ ինչպես երկնքից իջած մանանա, իրենց բնական պահանջն ու իրավունքն է, ապա երկրի իսկական տերը՝ ժողովուրդը, իր զարգացածության շնորհիվ շատ ավելի տեղյակ է սեՓական իրավունքները պաշտպանելու պահանջին;
Վիճակը կախված է անարդարության դեմ արդար Հայաստանում ապրել ցանկացողների մղելիք կազմակերպված, գաղաՓարական, քաղաքական պայքարից; Նպատակը կարելի է ամՓոՓ ձևակերպել՝ «գործ, հաց, ազատություն» կարգախոսով. եթե մեր պետության քաղաքացիները գործ ունենան, հաց էլ կո^ նենան; Իսկ ազատության կարող է ձգտել միայն՝ հանապազօրյա հացն իր քրտինքով վաստակողը;
Ազատությունը մարդու համար բարձրագույն արժեք է և դրա գոյությամբ է պայմանավորված հավասարության, արդարության և համերաշխության հասանելիությունը;
Քաղաքակիրթ երկրները վերոնշյալ արժեքներին հասել են իրենց ժողովուրդների համառ պայքարի, սեՓական շահի գիտակցումով և իրավունքներին տիրանալու համար մղված կռվի արդյունքում; Եվրոպական պետություններից յուրաքանչյուրում ապրող ժողովուրդները, մեր այսօրվա Հայաստանում այժմ տիրող իրավիճակը՝ իբրև պատմական դժբախտության ժամանակներ, ուսուցանում են իրենց դպրոցական երեխաներին՝ «անցյալից օրինակների Փաստով»;
21-րդ դարի հայ մարդը լիովին ի վիճակի է իր երկրում արդարության հասնելու նպատակով՝ համամարդկային արժեքային համակարգի պահանջով, սոցիալ-տնտե- սական զարգացման, արժանապատիվ և բնականոն մարդկային պայմաններում ապրելու մակարդակին հասնելու համար՝ իրենից կախվածն անել անպայման;
20-րդ դարը բոլորած, վերածնված նորանկախ Հայաստանն ու հայությունը՝ 21- րդ դարում իր ապագան հենց այստեղ էլ ստեղծելու պատրաստ ժողովուրդը, նման գաղափարները կյանքի կոչելու համար իրենց կարողությունները մեկտեղել ցանկացող զավակների շնորհիվ՝ կնպաստեն նոր հասարակական հարաբերությունների ստեղծմանը;
Եվրոպական ոչ մի երկրում և որևէ համամարդկային արժեք՝ մարդու իրավունք, սոցիալական արդարություն, իրավական ակտերով հավասարության բոլոր իրավունքների ձեռքբերում, ժողովրդավարություն ու ազատություն երբեք չի եղել և չի ստեղծվել առանց դեմոկրատական, սոցիալ-դեմոկրա- տական, սոցիալիստական, կոմունիստական ուժերի տևական պայքարի;
Եվրոպական մայրցամաքում բոլոր տեսակի համամարդկային արժեքները՝ այսինքն այն, ինչը մարդու համար է, ստեղծվել ու պահպանվել են բացառապես ձախ ուժերի շնորհիվ; Իսկ այսպես կոչված «պահպանողական կամ աջ-ազատական» գաղափարախոսության հարող ոչ մեկ ուժի, քաղաքական միավորի, նման արժեքների ստեղծմանը նպաստող որևէ քայլ գոնե ինձ անհայտ է; Միայն մի փոքր խավի՝ նեղ խմբի շահերի համար, քաղաքականության դաշտում հայտնված գրեթե բոլոր տեսակի աջ ուժերի իրադրության «տեր» լինելու մարմաջի ծայրահեղության հասած դրսևորման պատճառով՝ արդեն մեկ դարում երկու պատերազմ տեսած եվրոպացին շատ լավ է ճանաչում ԱՋ-երին;
Նույն Եվրոպայի սոցիալապես ամենաբարգավաճ երկրների առաջին շարքերում գտնվող սկանդինավյան «շվեդական սոցիալիզմ» կոչվող, իրականում սոցիալ ժողովրդավարական համակարգի շնորհիվ գոյություն ունեցող համամարդկային քաղաքական դաշտի՝ իշխանությունների՝ մարդու համար ստեղծված ու մշտապես պահպանվող ՁԱԽ ՈՒԺԵՐԻ գաղափարներով պայմանավորված առկա (Երկիր մոլորակի բոլոր քաղաքական համակարգերից լավագույնն ու համամարդկայինը) փաստը, ասածներիս ճշմարտացիությունն ապացուցող իրողություն է;
Իսկ նման համամարդկային քաղաքական համակարգն իրականություն դարձնելու համար դեպի սկանդինավյան Շվեդիա արտագաղթելու փոխարեն պետք է մեզնից կախվածն անել մեր այս փոքր չափերով, հազիվ երեք միլիոն բնակչության տեր երկրում մարդակենտրոն իշխանություն ձևավորելու համար;
Ակնհայտ է քաղաքական այլընտրանքային ձախ գաղափարախոսության Հայաստանում հաջողության հասնելու հնարավորությունը, քանի որ երկիրը իրոք կանգնած է սոցիալական լրջագույն խնդիրների, բնակչության մեծամասնության աղքատության շեմին հայտնված լինելու փաստի առաջ; Իսկ սա նշանակում է մեկ բան, գործի լծվել ի նպաստ հաց ստեղծող, բանակ ու պետություն պահող, երկրի սահմանները պաշտպանող բոլոր հայորդիների հետ և ստեղծել՝ առավել քան արժանի, մարդավայել կյանք ունենալու նպատակի իրականացման համար պահանջված՝ քաղաքական հայտ ներկայացնելու անհրաժեշտ կազմակերպություն; Ելքը սա է, մնացածը կախված է այն իրագործել ցանկացողներից;
Սարգիս Հացպանեան
Երևան, մարտ, 2009թ.
——————————————————————-
Սարգիս Հացպանեանը ծնվել է Ալեքսանդրետում (ծովափնյա քաղաք հայկական Կի֊ լիկիայում)։ Սովորել է Կ. Պոլսի Պետական Գեղարվեստական Ակադեմիայի կինոարվեստի բաժնում, ապա 1980-ին՝ Գերմանիայի Քյոլնի համալսարանում սովորել է գեղարվեստ և կինո-ֆոտո բաժնում։ Անդամակցել է ՒմՏ8– Մարքսիստ ուսանողական միո^ թյուն-Սպարտա- կիստներին (–^Տ8– ՏբյԺյԽտ «աւ՜ճ1տէ1տշհ6 Տէսժ6ոէ6ո8սոժ- ՏբՅՐէՅԽտ»)։ 1983- 85թթ. սովորել է Ֆրանսիայի Նանթեր համալսարանի իրավաբանության ֆակուլտետում և նույն ժամանակաշրջանում Հայ Ազգային Շարժում (ԱՍԱԼԱ- ական առաջադիմական) քաղաքական կազմակերպության գործուն անդամ է եղել։ 1985-88թթ-ին սովորել է Հ1Ճ-6Ո- Բ^յոշյ համալսարանի հաղոթ դակցության և լեզվագիտության ֆակուլտետի կինոարվեստի բաժնում, միաժամանակ հետևելով հայագիտության դասընթացների։ 1988–90թթ–ին ավարտել է Փարիզի Սորբոնի համալսարանի արվեստի ֆակուլտետը։ 1990թ–ի մարտից վերջնականապես տեղափոխվել է Հայաստան, ուր և բնակվում է մինչ օրս։ 19911995թթ. մասնակցել է Արցախի ինքնապաշտպանության մարտերին։ 2008թ ին ակտիվորեն մասնակցել է ՀՀ նախագահական ընտրություններին հաջորդող բողոքի հանրահավաքնե- րին՝ փետրվարի 20-մարտի 1-ը անընդհատ գտնվելով Ազատության հրապարակում ու նաև չորսօրյա հացադուլ հայտարարելով։ Այդ ժամանակից ի վեր հետապնդումների է ենթարկվել ՀՀ ոստիկանության և իշխանությունների կողմից, իսկ նոյեմբերի 10-ին կալանավորվել է «Վարդաշենի» քրեակատարողա- կան բանտում։ 2009^ի ապրիլի 9- ին առաջին ատյանի դատարանի կողմից ենթարկվել 3.5 տարվա ազատազրկման, «սուտ մատնության» մեղադրանքով։ Այս վճիռը պատրաստվում է բողոքարկել։
https://drive.google.com/file/d/0BxATF8XOuK0JZkVfZl9qRlloaFU/edit