Կանանց միջազգային օրվա կապակցությամբ ներկայացնում ենք դրա հակիրճ պատմությունը
Կանանց միջազգային օրվա արմատները 19-րդ դարի վերջի և 20-րդ դարի սկզբի բանվոր դասակարգային շարժման մեջ: Թե կոնկրետ երբ և որտեղ է առաջին անգամ առաջացել քաղաքական «Կանանց օրվա» գաղափարը, լիովին պարզ չէ:
Ակնհայտ է, սակայն, որ 19-րդ դարի վերջից շատ երկրներում կանանց և աշխատավորական շարժումները կոչ էին անում մի օր՝ ազգային կամ համաշխարհային մասշտաբի բողոքի ակցիա անցկացնեն հավասար իրավունքների, բարձր աշխատավարձերի և կանանց համար ավելի լավ աշխատանքային պայմանների, ինչպես նաև կանանց ընտրական իրավունքի և խտրականության դեմ:
1910 թվականի օգոստոսի 27-ին Կոպենհագենում տեղի ունեցած սոցիալիստ կանանց երկրորդ միջազգային համաժողովում գերմանացի սոցիալիստ քաղաքական գործիչ և կանանց իրավունքների ակտիվիստ Կլարա Ցետկինն առաջարկեց կանանց միջազգային օր սահմանել։ Նա դեռ կոնկրետ ժամկետ չառաջարկեց։ Սոցիալիստ կանանց Երկրորդ միջազգային կոնֆերանսից հետո «Կանանց միջազգային օրը» առաջին անգամ նշվեց 1911 թվականին՝ սկզբում չորս եվրոպական երկրներում (Դանիա, Գերմանիա, Ավստրիա, Շվեյցարիա) և ԱՄՆ-ում։ Այնուամենայնիվ, այս առաջին պաշտոնական Կանանց միջազգային օրը տեղի ունեցավ ոչ թե մարտի 8-ին, ինչպես այսօր, այլ 1911թ. մարտի 19-ին: Հիմնական պահանջը կանանց ակտիվ և պասիվ քվեարկության իրավունքն էր: Ավելի քան մեկ միլիոն կին դուրս եկավ փողոց՝ առաջին Կանանց միջազգային օրը: Ընդամենը մեկ տարի անց՝ 1912 թվականին, մի քանի այլ երկրներում կանայք մասնակցեցին Կանանց միջազգային օրվա ցույցերին.
Գերմանացի սոցիալիստ Կլարա Ցետկինը (1857–1933) առաջարկեց Կանանց միջազգային օր սահմանել 1910 թվականի օգոստոսի 27-ին Կոպենհագենում տեղի ունեցած Երկրորդ միջազգային սոցիալիստ կանանց կոնֆերանսում, սակայն չնախընտրելով կոնկրետ ամսաթիվ։ Այդ գաղափարը ծագել է ԱՄՆ-ից։ 1908 թվականին, Ամերիկայի Սոցիալիստական կուսակցության (SPA) կանայք ստեղծեցին Կանանց ազգային կոմիտե, որը որոշեց նախաձեռնել կանանց ընտրական իրավունքի համար պայքարի ազգային հատուկ օր:
1909թ. փետրվարի 28-ին ԱՄՆ-ում այս առաջին Կանանց օրը հաջողվեց նաև այն պատճառով, որ կանանց քաղաքացիական իրավունքների պաշտպանները (սուֆրաժետները) միացան կանանց ընտրական իրավունքի պահանջներին և ցույցեր կազմակերպեցին սոցիալիստների հետ միասին:
Բողոքի այս ձևը կրկնելու գաղափարը շատ արագ ծնվեց, և 1910 թվականի փետրվարին տեղի ունեցան հյուսիսամերիկյան կանանց ցույցեր՝ ընտրելու իրավունքի համար:
Առաջին Կանանց տոնն այնուհետև նշվեց 1911 թվականի մարտի 19-ին Դանիայում, Գերմանիայում, Ավստրո-Հունգարիայում և Շվեյցարիայում: Ամսաթվի ընտրությունը նպատակ ուներ ընդգծելու Կանանց տոնի հեղափոխական բնույթը, քանի որ նախորդ օրը՝ մարտի 18-ը, 1848 թվականի մարտյան հեղափոխության ժամանակ զոհվածների հիշատակի օրն էր։ 1871թ. Փարիզի կոմունան նույնպես սկսվեց մարտին։
Բայց 1917 թվականը վճռորոշ տարի էր նաև մեկ այլ պատճառով. 1917 թվականի մարտի 8-ից փետրվարի 23-ը, ըստ հուլյան օրացույցի, որն այն ժամանակ օգտագործվում էր Ռուսաստանում, Պետրոգրադի Վիբորգ կողմի աղքատ թաղամասերի բնակիչները գործադուլ էին անում: Կին աշխատավորները, զինվորների կանայք և առաջին անգամ գյուղացի կանայք միասին դուրս եկան փողոցներ՝ սկիզբ դնելով Փետրվարյան հեղափոխությանը։ Ի պատիվ հեղափոխության մեջ կանանց դերի, 1921 թվականին Մոսկվայում Կոմունիստ կանանց երկրորդ միջազգային համաժողովում բուլղարական պատվիրակության առաջարկով մարտի 8-ը սահմանվեց Կանանց միջազգային օր։
Խորհրդային միությունից հետո Հայաստանում ներմուծվեց ապրիլի 7-ը՝ որպես «մայրության և գեղեցկության տոն», որը նաև խորհրդային անցյալից հրաժարվելու փորձ էր։ Կանանց միջազգային օրը՝ Մարտի 8-ը, Հայաստանում նորից վերականգնվեց 2001 թվականին և նշվում է արդեն իբրև «Կանանց տոն»:
Հարկ է նշել, որ «մայրության և գեղեցկության տոն»-ը ընդհանրապես առնչություն չունի «կանանց միջազգային» օրվա փիլիսոփայության հետ: Կանանց Միջազգային Օրը՝ աշխատանքի և հավասար վարձատրման, հասարական և քաղաքական գործունեության մասնակցելու և խտրականության դեմ պայքարի օր է: Աշխարհի շատ երկրներում կանայք համարվում են հասարակական երկրորդ կարգի էակ: Ոտնահարվում է նրանց ամենատարրական իրավունքը:
Դրամատիրական համակարգերը վերափոխելով այդ օրվա նշանակությունն ու իմաստը, փորձում են իրենց դեմ ուղղված հասարակության կեսից ավելիին՝ Կանանց շեղել դասակարգային պայքարից:
Երվանդ Խոսրովյան, 8-ը մարտի, 2022 թ.