2020 թվականի պատերազմում պարտվելուց հետո, Հայաստանում հաճախ են խոսում երկրի պաշտպանության և անվտանգության, բանակի հզորացման, սպառազինության մասին: Խոսվում է սովետական մոդելի «անարդյունավետ» բանակի և զենքի մասին, դրանք համեմատելով արևմտյան «արդյունավետ», հատկապես ՆԱՏՕ-ի բաանակի համակարգերի հետ: Սակայն, այդ երկու համակարգերի մոդելից այնկողմ, հայ միտքը անկարող է թռչել: Այդ մոդելների՝ մեկը մյուսով փոխարինելու ջաթագովների մեծ մասը Եմենի տեղն անգամ չգիտեն, իմանալու դեպքում էլ, նրանց մասին «անկիրթ ու աղքաթ վայրի ցեղերի» պատկերացումից այն կող՝ պատկերացում չի կարող ունենալ:
Եմենի Հութիների ռազմական ու ռազմավարական նորարարություններով վաղուց պետք է զբաղված լինեին հայկական բանակի գեներալիտետը, պաշտպանության նախարարը, ԳՇ պետը և այլն: Ուղեղները չծանրաբերռնելու համար, սակայն, որոնել ու որոնում են ամենահեշտ տարբերակը, գնել այն զենքերը, որոնք ավանդաբար միջազգային շուկայում հանվել են վաճառքի: Հութիները միջազգայոնորեն չճանաչված, ինքնահռչակ պետություն են, որը տասնյակ տարիներ է շրջափակման և պատժամիջոցների մեջ է, անգամ անհրաժեշտ դեղորայքն է պատժամիջոցների ցանկում: Սակայն, այդուհանդերձ, 8 տարի կռվեց Սաուդյան Արաբիայի հետ, որին պաշտպանում ու աջակցում էին Իսրայելն ու հավաքական Արևմուտքը, զենքով ու զինամթերքով, բայց հաղթեց: Հաղթեցին «Եմենի «բոբիկները»: Եմենի «բոբիկ» հութիները ոչ միայն հաղթեցին Սաուդյան Արաբիային, այլև ստեղծեցին ռազմական այնպիսի մարտավարություն, զինտեխնիկայի այնպիսի տարբերակներ, որոնց մասին Պենթագոնն է զարմացածել, և սկսել է կիրառել Հութիների ստեղծած համակարգերը: Այնպես, որ F35-եր ունենալով չէ, որ կարող ես երկիր պաշտպանել, խեըլք և հմտություն է պետք է, ուրիշ ոչինչ. (Խմբգ.)
Ստորև թարգմանաբար ներկայացնում ենք «The New York Times»-ում տպագրված Փենթագոնի թղթակից Helene Cooper-ի հոդվածը՝ Հութիների զարմանահրաշ ռազմական հմտությունների մասին:
«Իրանի կողմից աջակցվող հութիները կատարելագործել են անկանոն պատերազմի մարտավարությունը Սաուդյան Արաբիայի գլխավորած կոալիցիայի դեմ տարիների հակամարտության ընթացքում, ասում են ռազմական պաշտոնյաները:
Տարիներ շարունակ Իրանի կողմից աջակցվող եմենցի ապստամբները, որոնք հայտնի են որպես հութիներ, այնքան լավ էին ճնշում Մերձավոր Արևելքում ամերիկացի գործընկերներին, որ Պենտագոնի պատերազմ ծրագրողները սկսեցին կրկնօրինակել նրանց մարտավարությունը:
ԱՄՆ-ի բարձրաստիճան հրամանատարներից մեկը նշել է, որ հութիներին հաջողվել է առևտրային ռադարային համակարգերը, որոնք սովորաբար հասանելի են նավակների խանութներում, ավելի շարժական դարձնել և որպես զենք օգտագործել: Նա հորդորել է իր ծովային հետևակայիններին հետաքրքրվել դրանով: Մինչև 2022 թվականի սեպտեմբեր Բալթիկ ծովում ծովայինները հարմարեցրին հութիների ոճի շարժական ռադիոտեղորոշիչ համակարգերը:
Հետևաբար, երբ հութիները սկսեցին հարձակվել Կարմիր ծովում նավերի վրա, Պենտագոնի բարձրաստիճան պաշտոնյաները գիտեին, որ նրանց դժվար կլինի դիմադրելը:
Պենտագոնը փորձում է անհավատալիորեն փոքր ասեղ թելել՝ սահմանափակելով հութիների՝ առևտրային և ռազմածովային նավերը գրոհելու հնարավորությունը՝ առանց Միացյալ Նահանգներին ներքաշելու երկարատև պատերազմի մեջ:
Դա բարդ խնդիր է, որն ավելի է բարդացել, քանի որ հութիները կատարելագործել են անկանոն պատերազմի մարտավարությունը, ասում են ամերիկացի զինվորական պաշտոնյաները: Խումբը չունի շատ մեծ զենքի պահեստներ, որպեսզի ամերիկյան ռազմական ինքնաթիռները ռմբակոծեն. Հութիի մարտիկները մշտապես շարժվում են հրթիռներով, որոնք նրանք կրակում են հեռավոր ծովափերում գտնվող պիկապ մեքենաներից՝ նախքան շտապ փախչելը:
ԱՄՆ-ի գլխավորած օդային հարվածների առաջին պատնեշը մոտ երկու շաբաթ առաջ հարվածել է Եմենի գրեթե 30 կետի՝ ոչնչացնելով թիրախների մոտ 90 տոկոսը, ասել են Պենտագոնի պաշտոնյաները: Բայց նույնիսկ հաջողության այդ բարձր ցուցանիշի դեպքում հութիները պահպանեցին իրենց կարողության շուրջ 75 տոկոսը՝ հրթիռներ և անօդաչու սարքեր կրակելու Կարմիր ծովով անցնող նավերի վրա, խոստովանեցին այդ պաշտոնյաները:
Այդ ժամանակից ի վեր Պենտագոնը եւս մի քանի հարված է հասցրել։ Իսկ հութիները շարունակել են հարձակումները Կարմիր ծովով անցնող նավերի վրա:
«Այստեղ կա բարդության մակարդակ, որը դուք չեք կարող անտեսել», – ասում է գեներալ Ջոզեֆ Լ. Վոտելը, ով ղեկավարել է ԱՄՆ զինված ուժերի Կենտրոնական հրամանատարությունը 2016-ից 2019 թվականներին, երբ Սաուդյան Արաբիան փորձում էր ջախջախել հութիներին Եմենում:
Պենտագոնի ռազմավարությունը մինչ այժմ եղել է Եմենի երկնքում զինված Reaper անօդաչու թռչող սարքերի և այլ հսկողության հարթակներ տեղակայելը, որպեսզի ամերիկյան ռազմական ինքնաթիռներն ու նավերը կարողանան հարվածել հութիների շարժական թիրախներին:
Երկուշաբթի գիշերը Միացյալ Նահանգները և Մեծ Բրիտանիան հարվածներ են հասցրել Եմենի ինը օբյեկտների՝ յուրաքանչյուր վայրում խոցելով բազմաթիվ թիրախներ: Ի տարբերություն նախորդ հարվածների մեծ մասի, որոնք ավելի շատ հնարավորությունների թիրախ էին, գիշերային հարվածները պլանավորված էին։ Նրանք հարվածել են ռադարներին, ինչպես նաև անօդաչու թռչող սարքերի և հրթիռների տեղամասերին և զենքի պահեստավորման ստորգետնյա բունկերներին:
Այս միջին տարբերակը արտացոլում է վարչակազմի փորձը. Հութիների կողմից առևտրային նավերին և ռազմական նավերին սպառնացող կարողությունը հարվածել, բայց ոչ այնքան ուժեղ, որպեսզի չսպանվեն մեծ թվով Հութի մարտիկներ և հրամանատարներ՝ տարածաշրջանում պոտենցիալ ավելի մեծ լարվածություն չառաջացնելու համար:
Սակայն պաշտոնյաներն ասում են, որ իրենք կշարունակեն փորձել հարվածել շարժական թիրախներին, քանի որ վերլուծաբանները ավելի շատ ֆիքսված թիրախներ են փնտրում:
Սաուդյան Արաբիայի ավիահարվածներից մոտ մեկ տասնամյակից հետո հութիները հմուտ են թաքցնելու իրենց ունեցածը, իրենց որոշ հրթիռներ և զինատեսակներ դնելով քաղաքային վայրերում և հրթիռներ կրակելով մեքենաների կամ տրակտորների բեռնախցիկներից և շտապ հեռանալ նույն կետից:
Իսկ զենքերը, որոնք ոչնչացվում են, շուտով փոխարինվում են Իրանի կողմից, քանի որ լաստանավերի անվերջ հոսքը ավելի շատ սպառազինություն է տեղափոխում Եմեն, ասում են ամերիկացի պաշտոնյաները:
Ենթադրվում է, որ հութիները ունեին ստորգետնյա հավաքների և արտադրամասեր դեռևս 2014 թվականին Եմենում քաղաքացիական պատերազմի սկսվելուց առաջ: Միլիցիան գրավեց երկրի բանակի զինանոցը, երբ գրավեց մայրաքաղաք Սանան մեկ տասնամյակ առաջ: Այդ ժամանակից ի վեր, այն կուտակել է թեւավոր և բալիստիկ հրթիռների և միակողմանի հարձակման անօդաչու թռչող սարքերի բազմազան ու ավելի ու ավելի մահացու զինանոց, որոնց մեծ մասը մատակարարվում է Իրանի կողմից, ասում են ռազմական վերլուծաբանները:
«Դա ապշեցուցիչ է, նրանց զինանոցի բազմազանությունը», – ասում է Լոնդոնի Ռազմավարական հետազոտությունների միջազգային ինստիտուտի հրթիռների, անօդաչու սարքերի և Մերձավոր Արևելքի փորձագետ Ֆաբիան Հինզը:
Հեզբոլլահը՝ Իրանի կողմից աջակցվող լիբանանյան աշխարհազորայինը, նույնպես օգնել է: Հութիների բարձրագույն հրամանատարները Լիբանանում սովորել են Հեզբոլլահի մարզիչների մոտ, ասել է Եմենի միջազգայնորեն ճանաչված կառավարության պաշտպանության խորհրդական Հիշամ Մաքդաշին:
«Հեզբոլլահը նրանց վարժեցրել է, որպեսզի կարողանան հարմարվել Եմենի պատերազմի փոփոխություններին», – ասել է պարոն Մաքդաշին հարցազրույցում: «Նրանք նրանց չեն մարզել կոնկրետության վրա, այլ այն մասին, թե ինչպես լինել շատ դինամիկ»:
Դա Միացյալ Նահանգներին և նրա կոալիցիոն գործընկերներին թողնում է միայն երեք կենսունակ տարբերակ՝ հաշվի առնելով Եմենում նախագահ Բայդենի ռազմավարական նպատակների պարամետրերը, ասում են ռազմական վերլուծաբանները: Նրանք կարող էին առգրավել Իրանից ծովով եկող զենքերը, գտնել հրթիռներ, ինչը պահանջում է մեծ հետախուզություն, կամ հարձակվել արձակման վայրերի վրա:
Երրորդ տարբերակը ամենադժվարն է։ Ենթադրվում է, որ հութի զինյալները թաքցնում են շարժական հրթիռների արձակման կայանները մի շարք վայրերում, ցանկացած վայրում՝ երթուղիներց մինչև մայրուղիների վերգետնյա անցումների տակ: Նրանք հեշտությամբ տեղափոխվում են հապճեպ մեկնարկների համար:
Հութիների շարժական զորավարժությունները այնքան լավ աշխատեցին Սաուդյան Արաբիայի դեմ, որ ծովային հետեւակայինները փորձարարական փորձ կատարեցին դրանք կրկնօրինակելու համար: Նրանք (Հութիները) մշակել են շարժական ռադար, ըստ էության Simrad Halo24 ռադար, որը կարելի է գտնել մոտ 3000 դոլարով Bass Pro Shops-ում, որը կարող է տեղադրվել ցանկացած ձկնորսական նավակի վրա: Կարգավորումը տևում է հինգ րոպե: Ծովային հետեւակայինները, ինչպես հութիները, մտածում էին, թե ինչպես օգտագործել ռադարները՝ ծովում տեղի ունեցող իրադարձությունների մասին տվյալնեի ձեռքբերման համար:
Գեներալ-լեյտենանտ Ֆրենկ Դոնովանը, այժմ Միացյալ Նահանգների Հատուկ գործողությունների հրամանատարության փոխհրամանատարը, նկատել է, թե ինչ էին անում հութիները ռադարի հետ, երբ նա ղեկավարում էր հինգերորդ նավատորմի երկկենցաղային աշխատանքային խումբը, որը գործում էր Կարմիր ծովի հարավում: Փորձելով պարզել, թե ինչպես են հութիները թիրախավորում նավերը, գեներալ Դոնովանը շուտով հասկացավ, որ հութիները ափին գտնվող մեքենաների վրա տեղադրում են ռադարներ և տեղափոխում դրանք:
Նա հրամայել է իր Երկրորդ թեթև զրահահետախուզական գումարտակին մշակել նմանատիպ համակարգ»։
Հելեն Կուպերը Պենտագոնի թղթակից է: Նա նախկինում եղել է խմբագիր, դիվանագիտական թղթակից և Սպիտակ տան թղթակից:Helene Cooper – The New York Times (nytimes.com)
Էրիկ Շմիթը The Times-ի ազգային անվտանգության թղթակից է, որը կենտրոնանում է ԱՄՆ ռազմական գործերի և արտերկրում հակաահաբեկչական խնդիրների վրա, թեմաներ, որոնց մասին նա զեկուցել է ավելի քան երեք տասնամյակ: Eric Schmitt – The New York Times (nytimes.com)
How the Houthi Militia in Yemen Became a Nimble U.S. Foe – The New York Times (nytimes.com)