Վերքերի բուժումը գալիս է դրանք գիտակցելուց

Ռացիոնալի եւ իռացիոնալի սահմանը մեր ազգային հոգեկերտվածքում

Քաղաքագետ Մանվել Սարգսյանի հետ զրուցելով՝ «ՀՀ»-ն փորձել է հասկանալ, թե այսօր ի՞նչ հոգեբանությամբ է ապրում հայ մարդը՝ մեր երկրի քաղաքացին։ Հոգեբանական ինչպիսի՞ ծանրություն է իր հետ բերել հատկապես օսմանիզմի ժամանակներից։ Ինչպե՞ս ազատագրվենք, ո՞րն է ճանապարհը։
-Պարոն Սարգսյան, մենք ռացիոնա՞լ ազգ ենք, մեր մոտեցումների բնույթն ինչպիսի՞ն է ազգային տեսլականների վերաբերյալ:
-Երբ ցանկացած հայ չի կարողանում իր խնդիրները լուծել, առաջին միտքն այն է լինում, թե ում միջոցով լուծի: Մենք ունենք ապրելակերպի ունիվերսալ, բոլորիս բնորոշ, խորքային համոզմունքի վերածված մի բանաձեւ, որ եթե չես կարող հարցը լուծել, ապա պետք է գտնես լուծողին: Եվ դրա դիմաց, բնականաբար, քանզի թույլ ես, պետք է նրան ծառայես: Մեզ թվում է, թե բոլորն են այդպես անում: Սակայն այդպես չէ: Ինչպե՞ս է կայացել Եվրոպան՝ որպես քաղաքակրթություն: Այստեղ եթե մարդը տեսնում է, որ միայնակ չի կարող ինչ-որ հարց լուծել, առաջին միտքն այն է լինում, որ գտնի նաեւ ուրիշ մարդկանց, եւ բոլորով միասին այդ հարցը լուծեն:
-Մենք հոգեբանական տեսակով անհատապաշտներ ենք, գուցե նաեւ դրանի՞ց է:
-Դա հոգեբանական տեսակի խնդիր չէ: Այն ձեւավորված համոզմունք է: Չկա պրակտիկա, որ մարդիկ միասնաբար նստեն-հարց լուծեն: Կամ էլ կասեն՝ դե, չի՛ լուծվում հարցը, ու կհրաժարվեն դրանից: Նման մոտեցման պարագաներում մեր եւ եվրոպացիների միջեւ քաղաքակրթական տարբերություն կա:
-Մենք գուցե դեռ ժամանա՞կ ունե՞նք, որպեսզի հասնենք քաղաքակրթական այդ մակարդակին:
-Մեր մենթալիտետի մեջ այդ համոզմունքն ընդհանրապես չկա. մենք ձեւականորեն ենք ասում, թե եվրոպացի ենք: Բայց բացարձակապես կապ չունենք եվրոպական քաղաքակրթության հետ:
-Իսկ ի՞նչ ենք, ո՞վ ենք:
-Չգիտեմ: Գուցե ժամանակին եղել ենք, բայց հարյուրամյակների մեջ կորցրել ենք մեր այդ հատկանիշները: Եվ ձեռք ենք բերել բոլորովին այլ հատկանիշներ: Տեսեք, թե որն է հայի ու եվրոպացու տարբերությունը. հայը կմտածի, թե ռացիոնալը հենց սա է, եւ պետք է գնա դրա լուծման ուղղությամբ: Իսկ եվրոպացին կասի՝ չէ, այդ լուծումը ռացիոնալ չէ, քանի որ կորուստներ ենք ունենալու, խնդիրն այդպես չպետք է լուծվի: Եվ վիճելու են, ու այդ վեճը չի վերջանա երբեք: Դրա համար, ասեմ, ռացիոնալությունը շատ բազմաշերտ երեւույթ է: Մեկի համար կարող է մի բան ռացիոնալ լինել, մյուսի համար՝ ոչ: Մի օրինակ բերեմ. վերջերս գնացել էի Մարտունի քաղաք: Հիշում եմ՝ տարիներ առաջ անշուք, քանդ ու քարափ եղած վիճակում էր: Իսկ այս անգամ ճոխ տներ կային, ճոխ խանութներ: Հարցրեցի՝ այս ի՞նչ շենքեր են: Պատասխանեցին, թե մարդիկ այստեղ չեն, Ռուսաստանում են ապրում ու աշխատում: Եվ այդ փողերը բերում ու այստեղ նման շենքեր են կառուցում: Հարցնում եմ՝ ապրող կա՞: Պատասխանում են՝ ոչ: Սա կարող ենք համարել զուտ իռացիոնալ գիտակցություն, չէ՞: Բայց մարդիկ կարող են եւ ասել՝ սա այն կյանքն է, որի մասին մենք երազել ենք. աղքատ էինք, բայց գնացել ենք, գումարներ ենք աշխատել ու հիմա իրականացրել ենք մեր երազը: Իսկ ինչո՞ւ չի ապրում այնտեղ: Որովհետեւ ապրելն արդեն իրեն պետք չէ: Այսինքն՝ նա իրականացրել է իր մանկական երազը: Այսպիսի բաները շատ բնորոշ են հայերին: Մեր էներգիան գնում է անընդհատ, ու մենք կառուցում ենք վիրտուալ, ֆանտոմային աշխարհ: Եվ սրա պատճառն այն է, որ մեր ժողովուրդն ահավոր կյանք է ապրել. ապրել է օսմանիզմը: Դա իրավիճակ էր, երբ մարդն ապրում էր որպես հակամարդ:
-Բայց գուցե կարելի է հակառա՞կն էլ ասել՝ մի քիչ էլ բան սովորեինք օսմանական քաղաքականությունից: Նրանց ռացիոնալիզմից բան յուրացնեինք:
-Ինչպե՞ս սովորեինք, եթե թույլ չէին տալիս: Դա եղել է կաստային համակարգ, որում հասարակության մի փոքր հատված ուներ բոլոր իրավունքները, իսկ մյուսները՝ քրիստոնյա ժողովուրդները, զրկված էին ամեն մի իրավունքից: Դուք իրավունք չունեիք ձի նստելու, զենք կրելու, իրավունք չունեիք նամակ գրելու պետական գործչին: Ընդամենը պետք է մուրճն ու բահը վերցնեիք եւ աշխատեիք իրենց համար:
-Լա՛վ, իսկ ինչպե՞ս անենք, որ բուժենք այս վերքերը:
-Վերքերի բուժումը գալիս է դրանք գիտակցելուց: Սակայն բանն այն է, որ մարդն իր անցյալի հետ չի ցանկանում առերեսվել: Երբ բացում ես այդ վիճակներն ու դնում նրա առջեւ, վիրավորվում է, չի ուզում դրանց մասին խոսել: Բայց եթե, ասենք, համակենտրոնացման ճամբարում եղել է քո տատը կամ պապը, ապա պետք է հետ տանես վարագույրն ու իմանաս, թե նրանից ի՞նչ բացասական կամ դրական բան է անցել քեզ, ինչպիսի՞ աշխարհընկալում է ձեւավորվել մեջդ: Իսկ եթե ամաչում ես ու դա չես անում, ապա, բնականաբար, ինքդ էլ ես դառնում կրողն այդ երեւույթների: Եվ քո երեխան էլ է կրողը լինելու:
-Հոգեբաններ կան՝ պնդում են, որ մեր ժողովուրդը պետք է հոգեբանական հանրային թերապիա անցնի:
-Նման բան արել են ճապոնացիները՝ ատոմային ռմբահարումներից հետո: Նրանք կառուցեցին հատուկ ինստիտուտ, որը պետք է ուսումնասիրեր ու պարզեր, թե որտեղից են գալիս իրենց անհաջողությունները, ազգային իրենց կատաստրոֆան: Պարզեցին, որ դա գալիս է իրենց մտածողությունից. սամուրայիզմն է դրա պատճառը: Ասացին՝ սամուրայիզմը, որ մեր էությունն է ու մեր պերճանքը, մեզ ոչնչացնում է իրականում: Եվ ազատվեցին դրանից: Նույնը՝ գերմանացիները, երբ գիտակցեցին ու ինքնակամ ազատվեցին ֆաշիզմից:
-Իսկ դա ո՞վ պետք է անի, ո՞վ պետք է լինի նախաձեռնողը:
-Ամեն հասարակության մեջ էլ կան այդ մարդիկ: Հերցելը գտնվել է, չէ՞, որ հրեաներին ասել է՝ ձեր աստվածը փողն է, հերի՛ք է. բոշաների պես մենք էլ չենք ապրելու, վե՛րջ: Եվ մարդիկ նրա շուրջն են հավաքվել, հավատացել են իրենք իրենց ու պետություն են ստեղծել:
-Նշանակում է՝ հասարակական պահանջ էլ պետք է լինի:
-Իհարկե: Բայց մենք դա չունենք: Մարդկանց չի հետաքրքրում այդ հարցը: Սա վիճակ է, որից դուրս գալը շատ դժվար է: Բուլղարիայի օրինակով. այն անկախություն է ստացել: Փայլուն երկիր, հրաշալի բնություն, ոչ մի պրոբլեմ հարեւանների հետ: Բայց այս երկիրը երեսուն տարվա մեջ դատարկվել է: Մարդիկ չեն ուզում այստեղ ապրել: Նրանք իմաստ չեն տեսնում բուլղար լինելու մեջ: Ո՞րն է պատճառը. պատճառը կրկին մտածողության մեջ է: Եվ դա էլի գալիս է օսմանիզմից: Հարյուրավոր տարիներ են անցել, բայց ժողովուրդները կրկին քանդվում են, չեն կարողանում դիմանալ դրան, չեն կարողանում դուրս գալ այդ «փոսից»:

Գոհար ՍԱՐԴԱՐՅԱՆ

http://www.hhpress.am/index.php?sub=hodv&hodv=20210204_6&flag=am