Երվանդ Խոսրովյան, 16 հոկտեմբերի, 2022թ.
Անդրանատոլիական բնական գազատարի (TANAP) նախագիծը սկսվել է 2012 թվականի հունիսի 26-ին Թուրքիայի և Ադրբեջանի միջև համաձայնագրի ստորագրմամբ՝ Կասպից ծովում գտնվող «Շահ Դենիզ-2» հանքավայրից արդյունահանվող բնական գազը Թուրքիա և Եվրոպա տեղափոխելու համար: TANAP-ի համաձայնագրով տարեկան պետք է տեղափոխվեր 10 միլիարդ խորանարդ մետր բնական գազ Եվրոպա և 6 միլիարդ խորանարդ մետր գազ՝ Թուրքիա: 2022 թվականի հուլիսի 19-ին ԵՄ-ի և Ադրբեջանի միջև ստորագրվել է փոխըմբռնման հուշագիր՝ TANAP-ով Եվրոպա տեղափոխվող գազի ծավալը կրկնապատկելու մասին՝ մինչև 20 մլրդ խմ՝ նվազեցնելու ԵՄ կախվածությունը ռուսական գազից: Հիմա ո՞վ է «Շահ Դենիզ-2» հանքավայրի օպերատորը։ Իսկապե՞ս ԵՄ-ն հեռանում է ռուսական գազից։ Իսկ ի՞նչ է կորցրել Թուրքիան TANAP նախագծով։
2001 թվականին Ադրբեջանի հետ ստորագրված պայմանագրի համաձայն՝ Թուրքիան բնական գազ է ստանում Ադրբեջանից Բաքու-Թբիլիսի-Էրզրում խողովակաշարով 2007 թվականից: Թուրքիան ընդունում է այդ գազը վրացական սահմանին և բաշխում է երկրի ներսում ազգային խողովակաշարով, որը պատկանում է: Petroleum Pipeline Corporation-ին (BOTAŞ):
2012 թվականին մեկնարկեց TANAP նախագիծը՝ բավարարելու Թուրքիայի աճող բնական գազի պահանջարկը և դիվերսիֆիկացնելու ԵՄ երկրների բնական գազի աղբյուրները: TANAP նախագծի շրջանակներում որոշում է կայացվել կառուցել նոր խողովակաշար՝ Թուրքիա և Եվրոպա գազ տեղափոխելու համար Թուրքիայի գոյություն ունեցող խողովակաշարերն օգտագործելու փոխարեն։ Այսինքն՝ Թուրքիան համաձայնել է TANAP նախագծով նոր խողովակաշար ստեղծել, թեև 2007 թվականից գազատար ունի Ադրբեջանից գազ ստանալու համար։ Այս խողովակաշարը կարող է օգտագործվել նաև Եվրոպա գազ տեղափոխելու համար։
TANAP-ը ներկայումս ունի 16 մլրդ խմ հզորություն, որը կարելի է հասցնել առավելագույնը 32 մլրդ խմ-ի: TANAP-ի համար գազը մատակարարվում է «Շահ Դենիզ-2» հանքավայրից, որը շահագործվում է միջազգային կոնսորցիումի կողմից, որի անդամ ընկերությունները և նրանց բաժնետոմսերը մինչև վերջերս եղել են. BP-UK (28,8 տոկոս); TPAO-Թուրքիա (19 տոկոս); SOCAR-Ադրբեջան (16,7 տոկոս); Պետրոնաս-Մալայզիա (15,5 տոկոս); Լուկօյլ-Ռուսաստան (10 տոկոս); եւ ՆԱՕԿ-Իրան (10 տոկոս): Այնուամենայնիվ, 2021 թվականի վերջին Lukoil-ը գնեց Petronas-ի բոլոր բաժնետոմսերը և հասցրեց իր մասնաբաժինը մինչև 25,5 տոկոս: (Պետրոնաս-Մալայզիայի բաժնետոմսերը, իբր, պատկանել են Թուրքիայի նախագահ Ռեջեփ Թայիփ Էրդողանին։ Լուկօյլը գնել է Petronas-ի բաժնետոմսերը՝ 2021 թվականի սեպտեմբերին Սոչիում ՌԴ նախագահ Վլադիմիր Պուտինի և Էրդողանի հանդիպման ժամանակ ընդունված որոշման համաձայն։)
TANAP խողովակաշարը, որը սկիզբ է առնում Թուրքիա-Վրաստան սահմանից և ավարտվում Էդիրնեում՝ Հունաստանի սահմանին, կառուցվել է նախագահ Էրդողանին մոտ կանգնած Tekfen Construction ընկերության կողմից։ Այս խողովակաշարը շահագործվում է նաև միջազգային կոնսորցիումի կողմից (SOCAR՝ 60 տոկոս, BOTAŞ՝ 30 տոկոս և BP՝ 10 տոկոս)։ TANAP նախագծի շրջանակներում Թուրքիան բնական գազ է գնում «Շահ Դենիզ-2»-ից ռուսական գազի գնի 88 տոկոսով։ Սակայն, քանի որ գնված բնական գազը փոխադրվում է կոնսորցիումի կողմից կառուցված խողովակաշարով, այլ ոչ թե ազգային խողովակաշարերի, գնին ավելացվում են տարանցման վճարներ։ Յուրաքանչյուր 1000 մ³ բնական գազի համար վճարվում է 79 դոլար տարանցիկ վճար՝ Էսքիշեհիր՝ առաջին ելքի կետ, և 109 դոլար դեպի Թրակիա փոխադրման համար, ինչը բավական թանկ է դարձնում Թուրքիայի կողմից Ադրբեջանից գնվող գազը։
Այնուամենայնիվ, այստեղ կա ևս մեկ կարևոր կետ. Եթե Թուրքիան Շահ Դենիզ-2-ից գազը տեղափոխեր Եվրոպա իր սեփական խողովակաշարով, այլ ոչ թե TANAP-ով, ապա ստիպված չէր լինի իր գնած գազի համար տրանսպորտային վճար վճարել և Եվրոպա գնացող գազի համար տարանցման վճար կստանար։ .
ԵՄ-ի և Ադրբեջանի միջև վերջերս կնքված փոխըմբռնման հուշագրի շնորհիվ TANAP-ի շրջանակներում Եվրոպա փոխադրվող գազի ծավալը կավելանա մինչև 20 մլրդ խմ: Ավելին, ԵՄ-ն պնդում է, որ այդ գազը գնում է ռուսական գազից իր կախվածությունը նվազեցնելու համար։ Սակայն TANAP-ի «Շահ Դենիզ-2» հանքավայրի գազի պաշարների 25,5 տոկոսը պատկանում է ռուսական «Լուկօյլ» ընկերությանը։
Հետևաբար, Թուրքիան առանց TANAP-ի կարող էր բավարարել իր սեփական կարիքները՝ ավելացնելով 2007 թվականից ի վեր իր խողովակաշարերով Ադրբեջանից ստացվող գազը: Այս տեսանկյունից TANAP-ը Թուրքիայի շահերին սպասարկող նախագիծ չէ։ Այս նախագծի հաղթողները այնպիսի գործարարներ են, ինչպիսին Էրդողանի հետ մտերիմ Սիթքի Այանն է, ով կառուցել է TANAP գազատարը։ ԵՄ-ի համար TANAP-ի նախագիծը լուծում չէ այն ժամանակ, երբ նա ցանկանում է դադարեցնել բնական գազի իր կախվածությունը Ռուսաստանից: Ի վերջո, TANAP-ի շրջանակներում ԵՄ մատակարարվող գազի մեկ քառորդը պատկանում է Ռուսաստանին։ Այսպիսով, Էրդողանի եւ Ալիեւի շնորհիվ Ռուսաստանը շարունակում է իր գազը վաճառել Եվրոպային։
* Ֆաթիհ Յուրցևերը Թուրքիայի զինված ուժերի ռազմածովային ուժերի նախկին սպա է: Նա կեղծանուն է օգտագործում՝ ելնելով անվտանգության նկատառումներից:
————————————————————
Թուրքիայի նախագահի մամուլի ծառայության կողմից 2018 թվականի հունիսի 12-ին արված և հրապարակված նկարում պատկերված են Թուրքիայի նախագահ Ռեջեփ Թայիփ Էրդողանը (C), Կիպրոսի թուրքերի առաջնորդ Մուստաֆա Աքընջին (L), Ադրբեջանի նախագահ Իլհամ Ալիևը (2-րդ լ), Ուկրաինայի նախագահ Պյոտր Պորոշենկոն (C): 3rdR), Սերբիայի նախագահ Ալեքսանդր Վուչիչը (2ndR) և Թուրքիայի էներգետիկայի և բնական պաշարների նախարար Բերաթ Ալբայրաքը, ովքեր ներկա են գտնվել Անդրանատոլիական բնական գազատարի (TANAP) բացման արարողությանը, Թուրքիա, Էսքիշեհիր, 2018 թվականի հունիսի 12-ին:
Էրդողանը 2018 թվականի հունիսի 12-ին նոր գազատար է բացել, որն առաջին անգամ էներգառեսուրսներով հարուստ Ադրբեջանից Կասպից գազը Անատոլիայի վրայով դեպի Եվրոպա կբերի: 8,5 միլիարդ դոլար արժողությամբ Անդրանատոլիական բնական գազատարը (TANAP) մեկն է այն մի քանի մեգա նախագծերից, որոնք ցուցադրվել են Էրդողանի կողմից հունիսի 24-ին կայանալիք բուռն ընտրությունների ժամանակ:
/ AFP PHOTO / ԹՈՒՐՔԻԱՅԻ ՆԱԽԱԳԱՀԻ ՄԱՄԼՈ ԾԱՌԱՅՈՒԹՅՈՒՆ / ՔԱՅՀԱՆ ՕԶԵՐ