مجله شار چاپ اقلیم کردستان عراق در آخرین شماره خود در مطلبی تحت عنوان داوداغلو و اوزدمیر دست خالی به تشرح و تحلیل سیاست های دولت ترکیه به ویژه احمد داوداغلو نخست وزیر کنونی و وزیر خارجه سابق این کشور در شمال عراق و اقلیم کردستان و نیز اهداف ترکیه از برقراری روابط نزدیک با دولت اقلیم پرداخته و به هدف ترکیه در به دست آوردن مناطقی از شمال عراق و نیز اقلیم کردستان که این مناطق را ولایت موصل می خواند اشاره کرده است.
کردپرس/ ترک ها میان خود ضرب المثلی دارند که می گوید: “ترک به جز ترک، هیچ دوست دیگری ندارد”. اما زمانی که قصد دارند در جایگاه حاکم و بزرگتر قرار گیرند، برای طرف مقابل خود (که اغلب کشورهای همسایه است) نقش دوستی ظاهری و فریب دهنده را بازی کرده و به محض اینکه این راه برای نیل به اهداف آنان موفقیت آمیز نبود، بلافاصله از راه زور و اسلحه وارد می شوند.
در تاریخ معاصر ترکیه موارد بسیاری از این دوستی های ظاهری ثبت شده که نهایتاً به جنگ های شدید و خونریزی و اشغالگری از سوی این کشور انجامیده است، اما دوستی و دشمنی ترکیه، برای کُردهای این کشور که تحت سلطه ترک ها زندگی می کنند از نوع دیگری است و به هیچ یک از دوستی ها و دشمنی های دیگر این کشور، کمترین شباهتی ندارد. تا سال 2003 ترک ها همیشه در این رابطه با کُردها برنده بودند و در مقابل، کُردها روز به روز شکست خورده تر.
– گره ولایت موصل
پس از سقوط امپراطوری عثمانی و تقسیم میراث آن در سال 1918 به هیچ وجه برای ترک هایی که وارث این امپراطوری بودند، قابل قبول نبود که ولایت موصل (شامل استانهای کرکوک، سلیمانیه، اربیل، دهوک و شهر موصل کنونی) به کشور دیگری به جز ترکیه الحاق شود، اما چرخ روزگار به نفع ترک ها نچرخید و ولایت نفت خیز موصل، به کشور تازه تأسیس عراق الحاق شد. اما ترک ها هرگز رویای بازپس گیری ولایت موصل را فراموش نکردند.
کُردها از همان آغاز تاکنون به دلیل قیام شیخ محمود حفید به عنوان یکی از بازیگران اصلی در ولایت موصل به شمار آمده و ترک ها از همان زمان تاکنون، که کُردها دارای اقلیم و اقتصاد مستقل خود هستند به منظور تحقق رویای تصاحب موصل سعی در نزدیک شدن به کُردها و فریب آنان را داشته اند و در این سال ها نیز دو تن از سیاستمداران ترک بیشترین نقش را در این باره داشته و بیشترین تلاش ها را مبذول داشته اند.
یکی از آنها علی شفیق ملقب به اوزدمیر بود که در دوره شیخ محمود حفید دست به سلسله اقداماتی برای تحقق این رویای ترکیه زد و دیگری نیز احمد داوداغلو نخست وزیر کنونی ترکیه و وزیر پیشین امور خارجه این کشور است.
– اوزدمیر شکارچی با دست خالی
علی شفیق که گفته می شود اصالتاً اهل کشور مصر بوده است و بعدها به همراه سپاه عثمانی به ترکیه رفته و تبدیل به شخص مورد اعتماد کمال آتاتورک شده است و برای کمک به جمهوری ترکیه جان برکف نهاده و با علاقه و فداکاری عجیبی به این جمهوری نوپا خدمت کرده است، در زمانی که انگلیسی ها قدرت و حکومت شیخ محمود را در مناطق کُردنشین عراق کنونی برچیدند و خلاء قدرت در این مناطق به وجود آمد از سوی ترک ها و با لشکری 100 نفره و به منظور ایجاد اغتشاش و مشکل برای انگلیسی ها در ولایت موصل، به منطقه اعزام شد.
اوزدمیر مدت زمانی که در رواندوز اقامت داشت تأثیر بسیاری بر طوایف و سرکردگان کُرد داشت و رواندوز را به محل تجمع رهبران طوایفی که با مخالف انگلیسی ها بودند تبدیل کرده بود، هدف وی از جذب رهبران کُرد این بود که پایتخت قدرت شیخ حفید، یعنی سلیمانیه را در جهت رویای ترک ها به کار گیرد.
رفیق حلمی از روشنفکران نزدیک به شیخ محمود، اوزدمیر را شخصی باسواد، زیرک و عاقل توصیف می کند که توانسته بود جایگاه مردمی ویژه ای را در میان مردم رواندوز، پشدر و حتی سلیمانیه به دست آورد. وی با چرب زبانی و تظاهر به پایبندی به شعائر مذهبی و به جای آوردن فرایض دینی از جمله نماز در انظار کُردها، توانسته بود تا حد بسیاری اعتماد آنان را به دست آورده و جایگاه محکمی در میان آنان پیدا کند.
بدون شک برای نیل به هدف اصلی وی یعنی تصرف موصل بهترین گزینه استفاده از توانایی ها و قدرت کُردها بود، اما با این حال هم کُردها از اساس در خارج از ستراتژی های ترکیه کمالیستی و اوزدمیر جای می گرفتند و در حالی که اوزدمیر کُردها را به گرفتن حق خود از انگلیس تشویق و ترغیب می کرد، خود هیچ گونه اعتقادی به حقوق کُردها نداشت و هیچ حقی را برای آنان قائل نبود.
رفیق حلمی در جلد سوم از خاطرات خود به شرح ماجرایی می پردازد که نیت و هدف واقعی سردمداران ترکیه را آشکار می سازد. حلمی در سال 1922 به عنوان نماینده شیخ محمود به آنکارا رفته و در بازگشت و هنگام عبور از منطقه اورفا، میهمان یکی از فرمانداران منطقه که از ترک های کمالیسم بوده، می شود. حلمی می نویسد: این فرد به ظاهر فرماندار منطقه بود، اما بعدها متوجه شدم که نماینده مستقیم آتاتورک در مناطق کُردنشین ترکیه است. وی درخصوص قیام شیخ محمود و اهداف وی از من سوال کرد و من نیز در پاسخ به او گفتم که هدف وی تأسیس دولتی مستقل در ولایت موصل و ایجاد صلح و آرامش در این منطقه است، اما این به ظاهر فرماندار از شنیدن پاسخ من به شدت برآشفت و با عصبانیت گفت: “اگر در خانه ام مهمان نبودی همین الان با این طپانچه گلوله ای به مغزت شلیک می کردم.”
این نماینده آتاتورک به حلمی می گوید که آنکارا هرگز از ولایت موصل دست نمی کشد و این ولایت امروز و یا هر زمان دیگری که باشد باید: “به آغوش موطن اصلی خود یعنی ترکیه بازگردد.”
این در حالی است که کُردهای سلیمانیه و رواندوز، فریب چرب زبانی ها و سخنان اوزدمیر را خورده بودند، ولی نیت و هدف اصلی ترکیه از ارتباط با کردها، همان بود که نماینده آتاتورک به حلمی گفته بود.
اما اوزدمیر علیرغم تمام اقدامات، فریبکاری ها و تلاش هایی که صورت داد، با دست خالی به آنکارا بازگشت و ولایت موصل نیز “به آغوش موطن اصلی خود”! بازنگشت.
– شخصیتی جدید؛ رویایی قدیمی
در حال حاضر که ترکیه عصر اردوغان و حزب عدالت و توسعه AKP رویای احیای دوباره امپراطوری نابود شده عثمانی را در سر می پروراند، احمد داوداغلو نقشی بسیار برجسته تر از سایرین برای به واقعیت تبدیل کردن این رویا ایفا می کند. داوداغلو همان روحیه و تفکر قدیمی ازدمیر، اما در قالب و جسمی جدید و عصری نوین است.
وی فعالیت های خود را از استادی دانشگاه آغاز کرده و در سال 2003 میلادی به مراکز مهم تصمیم گیری های کلیدی در آنکارا رسید.
وی به جز تألیف کتاب “عمق استراتژیک” که بعدها پایه و اساس تدوین سیاست خارجی آنکارا شد، نظریه پرداز اصلی در سیاست “به صفر رساندن مشکلات” نیز محسوب می شود.
نظریه ای که هدف از آن به صفر رسانیدن مشکلات دولت اردوغان با تمامی کشورهای همسایه بود و این در حالی است که این کشور از زمان تأسیس جمهوری ترکیه در سال 1924 تاکنون نتوانسته است که روابطی حسنه و بدون تنش را با هیچ یک از کشورهای همسایه خود برقرار نماید.
یکی از بلندپروازی های بسیار بزرگ داود اوغلو، به دست آوردن ولایت موصل است. وی به طور مدوام و بیش از یک بار، به صورت مستقیم و غیرمستقیم این هدف خود را آشکار کرده است.
داوداغلو نیز به مانند اوزدمیر، کُردها و اقلیم کردستان را به عنوان بهترین سلاح خود در راه نیل به این هدف انتخاب کرده. اقلیم کردستان بهترین عامل برای داود اوغلو به شمار می رود برای اینکه بتواند بدون به خشم آوردن بغداد بر ولایت موصل چنگ اندازد.
– انکار مرزهای کنونی
رسیدن داوداغلو به مقام وزیر خارجه ترکیه در سال های 2009 الی 2014 بهترین فرصت را برای عملی کردن اهداف و سیاست های وی فراهم آورد و از آن زمان تاکنون چندین بار بحث رویای کهنه ترکیه یعنی به دست آوردن ولایت موصل و به قول ترک ها “بازگردانیدن آن به آغوش موطن اصلی” را به میان آورده است؛ به ویژه در زمان دیدار و گفتگوهایش با رهبران و سرکردگان کُرد.
در میانه ماه مارس 2014 و در کنفرانسی مطبوعاتی که در شهر کُردنشین وان واقع در جنوب شرق ترکیه و با حضور نیچروان بارزانی نخست وزیر اقلیم کردستان و هیئت همراه وی برگزار شد، داوداغلو که در آن زمان وزیر خارجه ترکیه بود با لبخندی بر لب گفت: “دروازه‌های مشترک مرزی خود با اقلیم کردستان را افزایش می دهیم. ما در این مرزها مسئولیت تاریخی و نیز خویشاوندی هایی داریم. امیدوارم که در آینده این مرزها را به طور کامل از میان برداریم، باید این واقعیت را قبول کنیم که مرزهای کنونی خارج از اراده و خواست ما میانمان کشیده شده. زمانی که امپراطوری عثمانی سقوط کرد و جمهوری ترکیه تأسیس گردید، مرزهای فعلی نیز طبق پیمان لوزان ترسیم شد، بنابراین این مرزها، مرز ما نیست.”
پیشتر نیز داوداغلو بدون اینکه از بغداد دیدار کند در 3 اوت 2012 به کرکوک سفر کرد. این اولین دیدار یک مقام عالی ترکیه از این شهر، پس از جدا شدن ولایت موصل از ترکیه بود.
وی به محض ورود به کرکوک در صفحه شخصی خود در شبکه اجتماعی تویتر نوشت:” احساس افتخار می کنم که به عنوان اولین وزیر خارجه ترکیه پس از 75 سال به کرکوک بازگشته ام.” این اظهارنظر داوداغلو بیشتر جنبه تاریخی داشت تا دیپلماسی، اما باید این نکته را از نظر دور نداشت که داوداغلو یکی از زیرکترین و ماهرترین سیاستمداران ترکیه ی نوین به شمار می رود و سخنان وی، از سر هوا و بدون تفکری هدف دار گفته نمی شود و تا زمانی که اطمینان حاصل نکند که سخنی در جهت منافع کشورش است و در چارچوب های “عمق استراتژیک” وی می گنجد، آن را بر زبان نمی آورد.
به جز این، وی در تازه ترین اظهارنظر خود در این مورد، طی گفتگویی تلویزیونی گفت: ما تا هر زمان که لازم باشد در کنار عراق می مانیم، اما اگر این هم نشد، با اقلیمی که موصل قدیم و کرکوک و سلیمانیه و شهر موصل کنونی را نیز شامل می شود، روابط بسیار نزدیکی خواهیم داشت؛ چرا که این مسئولیت تاریخی ماست. مهم این است که راه حلی یافت شود که عراق بتواند حق تمامی اقوام و طیف های خود را تأمین نماید. نباید در داخل و خارج از این کشور کسی روابطی را که میان ترکیه و اقلیم کردستان و یا روابطی را که در موصل به وجود آمده، به عنوان تهدیدی علیه خود به شمار آورد.
رویای اوزدمیر و داوداغلو برای به دست آوردن ولایت موصل از بسیاری جهات به هم شبیه است. حتی در تظاهر به پایبندی به شعائر مذهبی و نماز خواندن در انظار عمومی، با هدف جلب نظر و اعتماد کُردها (چنانکه داوداغلو در اواخر ماه نوامبر 2015 در شهر اربیل به یکی از مساجد این شهر رفته و در برابر رسانه ها، نماز خواند و اوزدمیر نیز 5 نوبت نماز را در مقابل انظار عمومی کُردها به جا می آورد). اما با این حال شرایط سیاسی اجتماعی عصر داوداغلو تفاوت های نمادین و فاحش بسیاری با عصر اوزدمیر دارد و در عصر کنونی و در عرصه سیاسی اقلیم کردستان، این فقط شیخ محمود و انگلیسی ها نیستند که ایفای نقش می کنند و وضعیت به مانند عصر پیشین چنان نیست که از سورچی تا سلیمانیه تحت کنترل عشایر و طوایف کُرد باشد، کرکوک و موصل توسط جنگنده های انگلیس حفاظت نمی شوند و به جای آن پر شده اند از نیروهای مسلحی که پشتوانه اقتصادی بسیار قوی و نیز حمایت کشورهایی را در کنار خود دارند که مخالف نقشه و سیاست های ترکیه هستند و آماده اند از نیرویی دفاع کنند که در چارچوب منافع ترکیه نقش آفرینی نمی کند.
لازم به ذکر است که احمد داوداغلو متولد 26 فوریه سال 1959 میلادی در شهر قونیه ترکیه است، تحصیلات خود را در دانشگاه بوغازچی استانبول و در رشته اقتصاد و سیاست و روابط بین الملل آغاز و مدرک دکترای خود از همان دانشگاه دریافت کرد.
وی متأهل و دارای 4 فرزند است و در سال 1990 در دانشگاه اسلامی بین المللی مالزی به عنوان پروفسور مشاور آغاز به کار کرد و بعدها کرسی علوم سیاسی را در این دانشگاه تأسیس کرده و سال 2009 به ترکیه بازگشت.
داوداغلو به زبان های عربی، انگلیسی و آلمانی مسلط بوده و نویسنده کتاب “عمق استراتژیک” و نظریه پرداز سیاست “به صفر رسانیدن مشکلات” در روابط خارجی ترکیه بوده و در حال حاضر نخست وزیر ترکیه و دبیرکل حزب عدالت و توسعه AKP است.
دبیرکل پیشین این حزب رجب طیب اردوغان، رئیس جمهور کنونی ترکیه بود.
ترجمه: شیوا فکوریان / سرویس عراق و اقلیم کردستان